hybris
[gr., ‘pycha’]:
hybris
Encyklopedia PWN
1) w starożytnym prawie greckim przestępstwo polegające na celowym upokorzeniu drugiej osoby, zwłaszcza słabszej (np. kobiety, dziecka), nie dla korzyści, lecz dla samej satysfakcji jej poniżenia; skłonność do hybris przypisywano ludziom zbyt pewnym siebie, upojonym szczęściem i sukcesami; gr. moraliści sądzili, że osoby popełniające hybris obrażają bogów i prowokują ich zemstę, wynosząc się takimi czynami ponad swoją ludzką kondycję i uważając się za lepszych od innych; w refleksji etycznej epoki archaicznej (np. u Hezjoda) hybris przeciwstawia się bogini Dike — personifikacji sprawiedliwości, oraz umiarowi (sophrosýnē), w stosunkach społecznych hybris stoi w opozycji do eunomii; hybris przypisywali Grecy barbarzyńcom, tyranom, radykalnej demokracji albo skrajnej oligarchii, wiążąc ją ze szczególnym okrucieństwem w stosunku do osób bezbronnych, do pokonanych wrogów, przede wszystkim zaś z egoistycznym dążeniem do zadośćuczynienia interesom własnym lub wąskiej grupy, przy całkowitym lekceważeniu praw i interesów innych;
2) w starożytnej tragedii hybris objawia się jako postawa bohatera (np. Kreon w Antygonie Sofoklesa, Kserkses w Persach Ajschylosa, Penteusz w Bachantkach Eurypidesa) zbyt zadufanego w swoje ludzkie możliwości, by móc właściwie ocenić swe położenie; spotyka go za to zemsta bogów — nieubłagana sprawiedliwość karząca butnych i zuchwałych.
