geografia historyczna,
nauka badająca przemiany środowiska geogr., które dokonały się w przeszłości pod wpływem działalności ludzkiej oraz czynników przyrodniczych;
geografia historyczna
Encyklopedia PWN
w węższym znaczeniu — dział historii związany z metodą kartograf.; zaliczana do zespołu nauk pomocniczych historii, a także geografii. Historiografia XVII–XIX w. ograniczała zadanie geografii historycznej do odtwarzania dawnych podziałów polit. i adm., planów bitew itp. Wyodrębnienie się antropogeografii rozszerzyło nurt badań (na gruncie faktów hist.) o problemy wzajemnego oddziaływania społeczeństwa i środowiska geogr.; przyczyn stwierdzonych przeobrażeń geografii historycznej poszukuje się w środowisku geogr. i poza nim (w stosunkach społ., polityce, kulturze itp.); geografia historyczna bada przemiany warunków przyr., gł. w osadnictwie, na podstawie następujących typów źródeł: informacji o dzisiejszym stanie środowiska geogr., dawnych map, planów (zwłaszcza sieci wodnej i zalesienia), źródeł onomastycznych pisanych, archeol. i etnogr., zabytków architektury i urbanistyki (np. rozplanowanie osiedli, drogi rzym.). Geografia historyczna stosuje metodę retrogresji, topograf.-genetyczne, kartograficzną. Zasadnicze kierunki badań: geogr.-fiz. (wpływ społeczeństwa na przyrodę) oraz geogr.-ekon. i hist. (wykorzystanie warunków przyr. przez społeczeństwo). Geografia historyczna korzysta z dorobku innych nauk: paleobotaniki, językoznawstwa, a gł. geografii i historii; dostarcza danych do analizy i syntezy geogr. i historycznej. Metodą kartograf. ustala fakty i zależności za pomocą rozmieszczenia i grupowania znanych faktów na mapie; stosuje się ją gł. przy badaniu faktów masowych (co wymaga możliwie pełnego ich objęcia na określonym terytorium i w określonym czasie). W Polsce geografię historyczną uprawiali m.in.: J. Lelewel, A. Pawiński, Z. Gloger, A. Jabłonowski, S. Zajączkowski, K. Buczek. Teoretyczne podstawy nowoczesnych badań w zakresie geografii historycznej sformułowali: W. Semkowicz, F. Bujak, S. Arnold.
