fałd

fałd

[niem.],

geol. podstawowa forma deformacji tektonicznej polegająca na wygięciu warstw skalnych, mogąca mieć postać antykliny lub synkliny;

wg innych poglądów fałd składa się z antykliny i synkliny. W budowie fałdu rozróżnia się część wewn., czyli jądro, i części zewn., zw. skrzydłami. Podstawowymi elementami opisowymi fałdu są: położenie skrzydeł, osi i powierzchni osiowych oraz promień i amplituda; ze względu na wzajemny stosunek poszczególnych elementów rozróżnia się fałd stojący, pochylony, obalony, leżący i przewalony; w przypadku f. obalonych, leżących i przewalonych skrzydło górne, w którym warstwy młodsze leżą na starszych jest określane jako normalne, natomiast skrzydło dolne, w którym warstwy starsze leżą na młodszych — jako odwrócone; gdy skrzydła f. ulegają redukcji w wyniku ich przemieszczenia wzdłuż powierzchni poślizgu, powstają f. złuskowane. F. złuskowane dużych rozmiarów występujące w Karpatach tradycyjnie są nazywane skibami. Ze względu na kształty w przekroju poprzecznym rozróżnia się m.in.: f. zygzakowate, grzebieniowate, półkoliste, skrzynkowe i wachlarzowe. Mechanizm powstawania fałdu (czyli fałdowania) i jego przyczyny są bardzo różnorodne; f. mogą się tworzyć przez wygięcie warstw skalnych (f. ze zginania), przy czym często dochodzi do poślizgów warstw po sobie; mogą też powstawać przez przesuwanie się względem siebie drobnych elementów skały (f. ze ścinania) lub w wyniku płynięcia półplast. mas skalnych (f. z płynięcia); często mechanizm powstawania fałdów jest mieszany. Fałdy są często stowarzyszone z deformacjami nieciągłymi — uskokami i nasunięciami, tworząc łuski i płaszczowiny. Fałdy są gł. formą w budowie większości łańcuchów górskich.

Ślichowica, fałd w wapieniach dewonu (Góry Świętokrzyskie)

Świętokrzyskie Góry, wzgórze Ślichowica (rezerwat skalny im. J. Czarnockiego), fałd w wapieniach dewonu