elektrostatyczna maszyna

elektrostatyczna maszyna,

urządzenie do otrzymywania ładunków elektr. i napięcia elektr. przez rozdzielanie ładunków różnych znaków i gromadzenie ładunków tych samych znaków.

Rozdzielenie ładunków uzyskuje się w wyniku tarcia lub indukcji elektrostatycznej. Prototypem m.e. jest elektrofor złożony z płyty ebonitowej i położonej na niej płyty metalowej, osadzonej na izolującej rączce; pod wpływem ujemnego ładunku płyty ebonitowej (uprzednio naelektryzowanej, np. przez tarcie) następuje rozsunięcie ładunku na płycie metalowej; swobodny ujemny ładunek zgromadzony na górnej powierzchni płyty metalowej zostaje odprowadzony do ziemi, a pozostały na niej ładunek dodatni (stający się ładunkiem swobodnym po rozsunięciu płyt) zostaje przekazany na okładkę kondensatora; wielokrotne powtórzenie tego procesu pozwala zgromadzić w kondensatorze względnie duży ładunek elektryczny. Pierwszą m.e. zbudował 1663 O. Guericke; była to kula z siarki ocierająca się o dłonie (I. Newton zastąpił kulę z siarki kulą szklaną). Na podobnej zasadzie, jak elektrofor, działa maszyna indukcyjna A.J. Töplera (1865) i doskonalsza od niej, stosowana w nauczaniu fizyki, maszyna J. Whimhursta (1878), składająca się z 2 tarcz (wykonanych ze szkła lub ebonitu), na których (po wprawieniu tarcz w ruch wirowy) indukują się ładunki. Opisane m.e. pozwalają na uzyskiwanie niewielkich ładunków i napięć elektr.; otrzymywanie większego napięcia (rzędu kilku do kilkudziesięciu mln V) umożliwia generator Van de Graaffa (1931).