czaszka,
anat. chrzęstny, chrzęstno-kostny lub kostny szkielet wewn. głowy kręgowców;
czaszka
Encyklopedia PWN
Czaszkę cechuje duża różnorodność morfologiczna nie tylko w przebiegu filogenezy, ale i w obrębie gat. czy nawet ras, stąd jej duże znaczenie taksonomiczne. Czaszka osłania mózgowie oraz spełnia funkcję ochronną lub podporową w stosunku do innych narządów położonych w obrębie głowy; dzieli się na 2 zasadnicze części: czaszkę właściwą (nazywaną poprzednio mózgoczaszką) oraz twarz, zw. też częścią twarzową czaszki (określaną dawniej jako część trzewną czaszki lub trzewioczaszką); kości czaszki właściwej okrywają mózgowie i narządy zmysłów: wzroku, słuchu, równowagi, węchu i smaku; kości twarzy stanowią rusztowanie kostne dla przedniej części przewodu pokarmowego i układu oddechowego. Proces rozwojowy czaszki przebiega w 3 kolejnych stadiach: stadium błoniaste w okresie embrionalnym, gdy zawiązki czaszki w postaci miękkich błon mezenchymatycznych osłaniają pierwotne pęcherzyki mózgowe; stadium chrzęstne, które tylko u ryb spodoustych i kostnołuskich ma charakter trwały, u pozostałych kręgowców, podobnie jak błoniaste, stanowi etap przejściowy; stadium kostne, ostateczne i trwałe ogniwo rozwojowe (cechuje prawie wszystkie kręgowce). Czaszki ssaków tworzy znacznie mniejsza liczba kości niż czaszki pozostałych kręgowców; czaszka właściwa ssaków składa się z: kości pokrywowych — ciemieniowej, międzyciemieniowej, czołowej, nosowej, łzowej i lemiesza; kości zastępczych — potylicznej, klinowej, sitowej, oraz kości skroniowej; czaszka twarzowa jest zbud. z kości pokrywowych: jarzmowej, podniebiennej, skrzydłowej, międzyczaszkowej, szczęki i żuchwy. Czaszkę człowieka charakteryzuje, w porównaniu z innymi ssakami, przewaga części mózgowej nad twarzową, co jest następstwem silnego rozwoju mózgu; część mózgowa ma formę dużej, prawie kulistej puszki, pod którą jest podsunięta mała twarz, o pionowym profilu i delikatnych szczękach; cechy te wytworzyły się stopniowo, dopiero w okresie ostatniego miliona lat; u australopiteków puszka mózgowa była znacznie mniejsza i płaska, a część twarzowa czaszki bardzo masywna i silnie wystająca do przodu.
