ciało

ciało,

filoz. w systemach filoz. i rel. drugi, oprócz duszy, element tworzący człowieka.

Relację „ciało–dusza” ujmowano w kategoriach paralelizmu, dualizmu (Platon) jedności substancjalnej (Arystoteles, hylemorfizm), monizmu materialist. lub spirytualistycznego, bądź też interakcjonizmu. W pewnych kulturach trwałość duszy kojarzono z trwałością c. Usiłowano zatem zabezpieczyć c. przed zniszczeniem (np. przez mumifikowanie zwłok w Egipcie). W myśli hinduskiej już w okresie wedyjskim uważano c. za coś pozornego i nierzeczywistego. Zasłona iluzji (maja) przesłania bowiem śmiertelnym rzeczywistość prawdziwą — tj. duchową. „To co materialne jest ulotne, to co nie jest materialne jest wieczne” (Upaniszady). W wielu kulturach c. uważano za czasowe naczynie bądź mieszkanie dla duszy, zesłanej za nieokreślone przewinienie na Ziemię. „Obdarzone rozumem substancje zostały przykute do ciał wyłącznie dla odpokutowania za winy” (Orygenes). C. określa się wówczas za niegodne dla duszy lub nędzne — „Wielką hańbą dla duszy jest mieszkać w czymś tak nędznym jako ciało” (Plotyn). Neoplatończycy pisali też o c. jako widmie czy „przystrojonym trupie”. Współcześnie pojęcie duszy jest wypierane przez pojęcie umysłu, a klas. problem relacji między duszą a c. jest znany we współcz. literaturze nauk. gł. pod nazwą mind-body problem.

Paralelizm c. i duszy głosi tezę, że bodźcom fiz. na c. odpowiadają określone reakcje psychiczne bądź świadomościowe. Pogląd taki głoszono gł. w psychologii końca XIX i pocz. XX w., choć teza ta była znana już w staroż. Rzymie jako zasada „w zdrowym ciele zdrowy duch” (in corpore sano sana mens). Dualizm przyjmuje współistnienie dwóch odmiennych od siebie składników współkonstytuujących rzeczywistość. Problem wzajemnej relacji jest analizowany m.in. jako wzajemny związek psychiki i organizmu, jaźni i mózgu, myślenia i bytu. Monizm materialist. pojmuje duszę bądź psychikę jako funkcję materii wysoko zorganizowanej — cielesnego mózgu. Według T. Kotarbińskiego, głoszącego monizm reistyczny czy pansomatyzm, istnieją wyłącznie rzeczy konkretne będące c. Natomiast procesy czy oddziaływania nie mają istotnego znaczenia, są nazwami pozornymi (onomatoidami). Monizm spirytualistyczny neguje istnienie c. i zakłada wyłączne istnienie duchów bądź bytów duchowych: eonów czy monad. Duchy postrzegając, kreują istnienie świata (esse = percipi). Warunkiem realności jest według G. Berkeleya zgodność postrzegania ducha Boskiego z duchami ludzkimi. Przesądy materializmu są źródłem powstania iluzji obiektywnego istnienia c. poza duchami (Berkeley). W chrześcijaństwie często jest spotykany pogląd, że dopiero wespół z c. dusza uzyskuje pełną naturę ludzką. Podkreśla się także, że dzięki c. dusza może dopiero być aktywna i może działać. Podobnie hinduski myśliciel Wiwekananda, marzący pod koniec XIX wieku o ekumenizmie i wspólnej religii wszystkich ludzi, pisał: „Nasze ciało to barka, która zawiezie nas na drugi brzeg oceanu życia. Trzeba się o nie troszczyć”. Św. Paweł mówi o c. jako świątyni duszy. Życie staje się znośne tylko wówczas, gdy traktuje się to, co fiz. — c. oraz to, co psychiczne — duszę, z należnym im szacunkiem.

Józef Kosian