antyglobalizm,
ruch stanowiący opozycję wobec globalizacji, uznawany za jeden z tzw. nowych ruchów społecznych.
antyglobalizm
Encyklopedia PWN
Szczególnie intensywnie rozwija się od końca lat 90. XX w., przybierając formę ogólnoświatowego frontu antyglobalizacyjnego. Aktywiści najczęściej mówią o sobie jako o alterglobalistch, podkreślając, że przedmiotem ich protestów nie jest idea tworzenia nowego ładu światowego, ale jego obecny kształt i sposób realizacji. Do ruchu należą przedstawiciele różnych środowisk społecznych z wielu krajów, a wśród nich najbardziej aktywni są intelektualiści, obrońcy praw człowieka, zieloni, pacyfiści, działacze części związków zawodowych, licznych organizacji pozarządowych, przedstawiciele niektórych Kościołów. Antyglobaliści, podobnie jak anarchiści, nie tworzą sformalizowanych struktur organizacyjnych.
Solidaryzowanie się różnych grup antyglobalistów opiera się na wspólnym przekonaniu, że współczesne procesy globalizacji sprzyjają niemal wyłącznie interesom wielkiego kapitału. Jego ekspansja, wg antyglobalistów, prowadzi z jednej strony do pogłębiania biedy na świecie, tj. powiększania dysproporcji w podziale bogactwa między krajami rozwiniętymi gospodarczo i mniej rozwiniętymi, czyli między tzw. biednym Południem a bogatą Północą. Z drugiej strony, w państwach rozwiniętych prowadzi do narastania asymetrii między sferami bogactwa i biedy, czego przykładem może być pogarszająca się sytuacja materialna części ludności w Stanach Zjednoczonych, będących jednym z najbogatszych państw świata. W antyglobalizmie jest zawarta krytyka problemów współczesnego świata, wywołanych, zdaniem uczestników ruchu, przez neoliberalną globalizację, takich jak: narastanie antagonizmów narodowo-etnicznych, wyzysk pracowników wielkich korporacji, analfabetyzm, ubóstwo, brak dostępu do informacji, postępująca degradacja środowiska (katastrofy ekologiczne).
Protesty przeciw globalizacji nie rozpoczęły się 1999 w Seattle, jak uważa się powszechnie, lecz znacznie wcześniej. Już w latach 80. XX w. pojawiły się masowe ruchy społeczne, które przeciwstawiały się negatywnym skutkom globalizacji i solidaryzowały z problemami krajów Trzeciego Świata, widząc w tym jedyną drogę ratunku dla naszej cywilizacji. W końcu lat 90. dynamicznie wzrastała liczba ugrupowań oraz następowała intensyfikacja protestów. Głównym celem wystąpień są wielkie ponadnarodowe instytucje — Unia Europejska (UE), Światowa Organizacja Handlu (WTO), Międzynarodowy Fundusz Walutowy (IMF), Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju (Bank Światowy). Od 2001, równocześnie ze spotkaniami Światowego Forum Ekonomicznego, antyglobaliści organizują Światowe Forum Społeczne (2001–2003, 2005, 2012 Pôrto Alegre, 2004 Bombaj, 2006 Bamako, 2007 Nairobi, 2009 Belém, 2011 Dakar, 2013 Tunis).
Rosnąca świadomość pogłębiającej się systematycznie polaryzacji oraz dyskryminacji materialnej (coraz szybszego różnicowania się poziomu życia) oraz brak poczucia bezpieczeństwa, wywołuje radykalizację postaw oraz przyspiesza procesy mobilizacji społecznej na całym świecie, przejawiającej się w tworzeniu różnorodnych ruchów, wpisujących się w szeroki nurt antyglobalizmu. Dobrym przykładem takiego ruchu może być, powstały 1998 we Francji i cieszący się dużą popularnością w świecie, ATTAC (fr. Association pour la Taxation des Transactions financières pour l’Aide aux Citoyen, Stowarzyszenie Opodatkowania Transakcji Finansowych na Korzyść Obywatela). Domaga się on wprowadzenia podatku Tobina, tj. opodatkowania wszystkich transakcji dewizowych w wysokości 1% (nazwa pochodzi od nazwiska pomysłodawcy J. Tobina, który otrzymał Nagrodę Nobla za stworzenie nowej teorii inwestycji — teorii wyboru portfela inwestycyjnego). Podobnie jak wiele innych ruchów antyglobalistycznych o światowym zasięgu, głosi hasła przeciwstawienia się neoliberalizmowi oraz walki o demokrację i sprawiedliwość społeczną w świecie; żąda przede wszystkim: podjęcia przez władze państw działań na rzecz zwiększenia zatrudnienia oraz wydatnego obniżenia poziomu bezrobocia; zatrzymania procesu prywatyzacji systemów ubezpieczeń społecznych, w tym ubezpieczeń zdrowotnych i emerytalno-rentowych; likwidacji rajów podatkowych oraz centrów funduszy inwestycyjnych offshore; postuluje umorzenie długów najbiedniejszym państwom; proponuje podniesienie podatków od dochodów z kapitału oraz od wielkich majątków; domaga się reformy, bądź likwidacji, międzynarodowych instytucji finansowych, w tym MFW oraz reformy i demokratyzacji WHO.
Protesty antyglobalistów, mimo szlachetnych pobudek, przybierają niekiedy skrajne formy, zamieniając się w zamieszki uliczne, starcia z policją i akty wandalizmu (np. podczas międzynarodowych konferencji ekonomicznych w Genui, Genewie, Pradze i Salonikach).
Jednym z ważniejszych osiągnięć światowego ruchu antyglobalistów było udaremnienie, w wyniku masowych protestów organizacji pozarządowych, wcielenia w życie traktatu MAI (ang. Multilateral Agreement on Investments, Wielostronny układ o inwestycjach), który był opracowywany 1995–98 w tajnych negocjacjach przez przedstawicieli rządów państw należących do OECD. MAI, przez jednych określany jako „konstytucja globalnego rynku”, przez innych był traktowany jako planowany przez międzynarodowy kapitał zamach stanu na skalę globalną. Po ujawnieniu projektu przez antyglobalistki z Kanady i opublikowaniu go w Internecie na przełomie 1997 i 1998, w wyniku protestów licznych organizacji pozarządowych, związków zawodowych, komitetów obywatelskich i innych przerwano rokowania dotyczące MAI.
Zagrożenia wynikające z MAI polegały przede wszystkim na tym, że zamierzano stworzyć takie międzynarodowe regulacje prawne, które maksymalnie chroniłyby światowy kapitał w sytuacjach kryzysowych, jak konflikty społeczne czy wojny, np. w przypadku strajku państwo musiałoby pokryć wszystkie straty, jakie międzynarodowa korporacja poniosłaby w jego wyniku. Ponadto układ ten wprowadzał wiele zakazów, takich np., że państwo przyjmujące bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ), nie mogłoby stawiać kierownictwu międzynarodowych korporacji żadnych wymagań związanych z eksportem i technologią. Równocześnie układ ten dawał międzynarodowym korporacjom prawo do pozwania kraju na drodze tajnego arbitrażu w każdej sytuacji, w której państwo goszczące BIZ wprowadziłoby regulacje niekorzystne dla zagranicznej korporacji. Układ ten umożliwiłby więc międzynarodowym korporacjom wyeliminowanie wszelkich praw związanych z ochroną pracowników, konsumentów oraz środowiska przyrodniczego. Ponadto, uzyskałyby one „taką swobodę przemieszczania swoich zasobów, jaką dziś ma tylko elektroniczny kapitał spekulacyjny”.
W Polsce ruch antyglobalistyczny nie jest jeszcze tak rozwinięty, jak w wielu innych krajach. Istnieją jednak stowarzyszenia i ugrupowania antyglobalistów (w tym również ATTAC), które wzorując się na zaawansowanym ruchu światowym, wysuwają takie same jak on żądania i postulaty pod adresem władz krajowych oraz instytucji międzynarodowych.
Najbardziej znanymi krytykami globalizacji i „ideologami” antyglobalizmu są: Kanadyjka N. Klein, autorka No Logo (2004), określanej jako „biblia alterglobalistów”, N. Chomsky (Rok 501. Podbój trwa 1999), M. Moore, E. Luttwak, J. Stiglitz, a wśród Polaków — Z. Bauman.
Eliza J. Głowacka
