Znaniecki Florian Witold
 
Encyklopedia PWN
Znaniecki Florian Witold, ur. 15 I 1882, Świątniki k. Włocławka, zm. 23 III 1958, Urbana (stan Illinois),
filozof i socjolog, jeden z głównych przedstawicieli socjologii humanistycznej.
Kalendarium
Urodził się 15 I 1882 w Świątnikach koło Włocławka. Studiował w Warszawie, Genewie, Zurychu, Paryżu i Krakowie. Od 1910 prowadził w Warszawie biuro Towarzystwa Opieki nad Wychodźcami i redagował „Wychodźcę Polskiego”, intensywnie uprawiając zarazem filozofię aż do czasu wyjazdu 1914 do USA, gdzie został współpracownikiem W.I. Thomasa przygotowującego dzieło o polskich imigrantach. Znaniecki zajął się socjologią, porzucając z czasem filozofię, która pozostawiła jednak wyraźne ślady na jego teorii socjologicznej; 1917–19 wykładowca University of Chicago. Po powrocie do kraju 1920 został profesor uniwersytetu w Poznaniu, 1921 objął specjalnie dla niego utworzoną katedrę filozofii, zmienioną na katedrę socjologii i filozofii kultury, którą kierował do 1939; 1921 założy Instytut Socjologiczny w Poznaniu (1927 przemianowany na Polski Instytut Socjologiczny) oraz 1930 — czasopismo „Przegląd Socjologiczny”. Od 1933 członek International Institute of Sociology w Londynie; od 1936 członek TNW. W 1939 wyjechał na wykłady do USA, gdzie pozostał do końca życia; 1940–50 profesor University of Illinois w Urbana; 1953–54 przewodniczący Amerykańskiego Towarzystwa Socjologicznego. Zmarł 23 III 1958 w Urbana (stan Illinois).
Filozof kultury, socjolog
Znaniecki jako filozof kultury stworzył w opozycji do pozytywizmu, nawiązującą do neokantyzmu, filozofię wartości. Jako socjolog stał się znany przede wszystkim jako współautor (z Thomasem) dzieła Chłop polski w Europie i Ameryce (t. 1–5 1918–20, wydanie polskie 1976), będącego klasyczną pozycją wczesnej socjologii empirycznej. W dalszej pracy skupił się jednak przede wszystkim na budowie własnego systemu teoretycznego.
System teoretyczny Znanieckiego należał w owym czasie do najbardziej ambitnych przedsięwzięć tego rodzaju i znajdował się na głównej linii dokonujących się w socjologii przemian, które polegały zwłaszcza na odchodzeniu od pozytywistycznego naturalizmu w taki sposób, aby nie pozbawić tej dyscypliny naukowego charakteru i zapewnić maksymalną ścisłość i sprawdzalność jej twierdzeń. W systemie tym chodziło również o utwierdzenie socjologii jako nauki autonomicznej, mającej własny przedmiot i metodę. Krytykując naturalizm, Znaniecki zalecał rozpatrywanie procesów społecznych ze stanowiska ich uczestników, a nie z pozycji usytuowanego na zewnątrz obserwatora (zasada tzw. współczynnika humanistycznego); kierując się tą zasadą, zastosował w socjologii jako jeden z pierwszych metodę dokumentów osobistych, dając w międzywojennej Polsce początek bardzo żywotnemu kierunkowi badań socjologicznych (m.in. liczne konkursy pamiętnikarskie rozpisywane także po wojnie). Ważnym osiągnięciem Znanieckiego było wprowadzenie do teorii społeczeństwa pojęcia systemu, zanim jeszcze posłużył się nim T. Parsons. W okresie międzywojennym był w USA jednym z niewielu socjologów traktujących socjologię jako naukę przede wszystkim teoretyczną, ale unikającą oderwanej od faktów spekulacji. Znaniecki był też autorem ważnych opracowań z socjologii wychowania i socjologii nauki; wniósł oryginalny wkład do socjologii narodu, tworząc koncepcję narodu jako „społeczeństwa kultury narodowej”, radykalnie przeciwstawną zachodnim koncepcjom narodu-państwa.
Rola w polskiej nauce
W Polsce Znaniecki odegrał doniosłą rolę jako organizator życia naukowego, uczynił on bowiem socjologię nauką akademicką i był inicjatorem wielu działań mających na celu stworzenie jej instytucjonalnych podstaw. Socjologii przypisywał ważną rolę społeczną (z myślą o niej opracował m.in. oryginalną koncepcję socjologii stosowanej, którą nazwał technologią społeczną) i zrobił wyjątkowo dużo dla jej rozpropagowania. Skupił wokół siebie liczne grono uczniów, do których należeli m.in.: J. Chałasiński, J. Szczepański, T. Szczurkiewicz, ksiądz F. Mirek, ksiądz W. Adamski, a z Amerykanów Th. Abel. Jest powszechnie uważany za najwybitniejszego przedstawiciela polskiej socjologii. Jest też polskim socjologiem najlepiej znanym na świecie i ciągle budzącym zainteresowanie, czego świadectwem są wznowienia jego prac i poświęcane mu studia.
Główne prace
Główne prace: Upadek cywilizacji zachodniej. Szkice z pogranicza filozofii kultury i socjologii (1921), Wstęp do socjologii (1922), Prawa psychologii społecznej (1925, wydanie polskie 1991), Socjologia wychowania (t. 1–2 1928–30), Miasto w świadomości jego obywateli (1931), The Method of Sociology (1934), Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości (1935), Social Actions (1936), Społeczne role uczonych (1940, wydanie polskie razem z innymi pismami naukoznawczymi 1984), Nauki o kulturze (1952, wydanie polskie 1971), Współczesne narody (1952, wydanie polskie 1990), Social Relations and Social Roles (1965), Pisma filozoficzne (t. 1–2 1987–91).
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia