Sueski, Kanał, Qanāt as-Suways,
droga wodna w Egipcie, łącząca M. Śródziemne z Zat. Sueską (M. Czerwone); stanowi umowną granicę między Afryką a Azją;
Sueski, Kanał
Encyklopedia PWN
zbud. 1856–69 pod kierunkiem F.M. de Lessepsa na Przesmyku Sueskim między deltą Nilu i wyżyną płw. Synaj; 1956 znacjonalizowany; 1967–75 zamknięty w związku z konfliktem egipsko-izrael.; 1980–82 zrekonstruowany i pogłębiony; prowadzi przez jeziora: Al-Manzila, At-Timsah oraz Jeziora Gorzkie (Wielkie i Małe); dł. 163 km, szer. do 415 m, głęb. toru wodnego 22 m (dostępny dla zbiornikowców do 30 tys. DWT); bez śluz; średni czas przepływu statków 11–12 godz.; porty nad Kanałem Sueskim: przy południowym wejściu — Suez, przy północnym — Port Said, a na trasie kanału — Ismailia i Al-Kantara; przez kanał przepływa rocznie ok. 15 tys. statków o łącznym tonażu 500 mln t (2003), które przewożą gł. ropę naftową i jej produkty (70%), także rudy żelaza i metali kolorowych, drewno, zboże.
Historia. Próby połączenia M. Śródziemnego z M. Czerwonym podejmowano już w starożytności; ok. 600 p.n.e. powstał projekt kanału Nil–M. Czerwone, zrealizowany w III–II w. p.n.e.; kanał ten istniał do VIII w. n.e. Obecny kanał (zbud. 1859–69) pozostawał pod zarządem międzynar. spółki akcyjnej (z przewagą kapitału fr.), zał. 1858 pod nazwą Tow. Kanału Sueskiego; 1875 egipski dług zagr. zmusił chedywa Isma’ila do sprzedania egipskiej akcji Brytyjczykom, co zapewniło im decydujący głos w sprawach Kanału Sueskiego; 1882 bryt. baza wojsk. i kontrola nad strefą Kanału Sueskiego; 1888 w Stambule podpisanie międzynar. umowy o wolności żeglugi na Kanale Sueskim; po proklamowaniu niepodległości Egiptu 1922 status Kanału nie uległ zmianie, a umowa egipsko-bryt. 1936 gwarantowała Wielkiej Brytanii prawo do baz i obecności wojsk w jego strefie; wypowiedzenie układu 1951 spowodowało wycofanie bryt. oddziałów (1954–poł. 1956). Po nacjonalizacji Tow. Kanału Sueskiego (1956 dekret G.A. Nasera) państwa zachodnie podjęły próby umiędzynarodowienia Kanału, co wywołało opór Egiptu i nieudaną militarną interwencję bryt.-fr.-izrael., tzw. wojnę sueską 1956. W 1967, po wojnie izrael.-arabskiej, Kanał Sueski został zablokowany i zamknięty dla żeglugi, a jego wschodni brzeg znalazł się pod okupacją Izraela; po egipsko-izrael. wojnie październikowej 1973 (tzw. wojnie Jom Kipur) kontrola Egiptu nad Kanałem została przywrócona i 1975 wznowiono na niej żeglugę, a Izrael po raz pierwszy uzyskał prawo korzystania z Kanału; zrekonstruowany i pogłębiony 1980–82; 2009 pogłębienie; 2014–15 rozbudowa.
