San Francisco
m. w USA, w środkowej części stanu Kalifornia, na półwyspie między O. Spokojnym a zat. San Francisco.
[sän frənsı̣skou] 
,
, San Francisco
Encyklopedia PWN
region metropolitalny San Francisco–Oakland–San Jose, rozciągający się wokół zatoki, obejmujący m.in. m. Richmond, Berkeley, Alameda, San Leandro, San Mateo, Redwood City, Palo Alto, jest drugim pod względem wielkości, po Los Angeles, miastem zachodniej części USA; zespół portowy San Francisco–Oakland jest jednym z największych i najbardziej aktywnych w kraju. Wielki ośr. handl.-bankowy (siedziba m.in. Bank of America, Wells Fargo, Crocker National, Pacific Stock Exchange). W San Francisco jest rozwinięty przemysł lotn., samochodowy, stoczn., elektrotechniczny, elektroniczny, maszyn., spoż., metal., poligraficzny, chem., odzieżowy, drzewny i rafineryjny; ważny węzeł komunik., punkt końcowy transkontynent. linii kol. z Nowego Jorku i drogowej (autostrada z Filadelfii); 2 porty lotn.: międzynar. i krajowy. Znany ośr. nauk. i kult., m.in. 4 uniw. — oddział Uniw. Kalifornijskiego (zał. 1872) w Berkeley, Uniw. Stanforda (zał. 1885) w Stanford k. Palo Alto, San Francisco State University (zał. 1899) i University of San Francisco (zał. 1873) oraz inne szkoły wyższe (m.in. od 1915 konserwatorium); od 1911 orkiestra symfoniczna (The San Francisco Symphony), od 1923 opera; muzea i galerie sztuki.
San Francisco jest położone na zróżnicowanym terenie, z wieloma wzgórzami, najwyższe (ponad 270 m): Twin Peaks, Mount Davidson i Mount Sutro, najbardziej znane: Nob Hill z rezydencjami z 1870 oraz Telegraph Hill; w północno-wschodniej części miasta centrum handl.-usługowe z grupą wieżowców, m.in. 52-piętrowym Bank of America i 48-piętrowym Transamerican Corporation; we wschodniej części, nad zatoką, rozciąga się dzielnica portowa; w pobliżu portu, na południe od centrum handl.-usługowego są skupione zakłady przem.; w północnej, zachodniej i południowej części San Francisco powstały dzielnice mieszkaniowe. San Francisco jest miastem zróżnicowanym etnicznie, skupia, oprócz ludności białej pochodzenia eur., duże grupy ludności azjat., murzyńskiej i hiszpańskojęzycznej z Ameryki Środkowej i Południowej; ludność nieeur. zajmuje jednorodne etnicznie dzielnice, np. chiń. Chinatown (znana z licznych sklepów i restauracji), jap. Japan Town oraz Mission koncentrującą ludność latynoamerykańską. Wzdłuż wschodnich brzegów zat. San Francisco ciągnie się rozległy kompleks miejski o charakterze przem., połączony z San Francisco mostem San Francisco–Oakland Bay Bridge (dł. 13 km, zbud. wg projektu R. Modrzejewskiego), uszkodzonym 1989 podczas trzęsienia ziemi; na południe od San Francisco leży pas osiedli i miast o funkcjach mieszkaniowo-przem.; północne wybrzeże zat. San Francisco łączy z miastem słynny, wiszący nad cieśn. Golden Gate [‘złote wrota’] most (dł. 2,7 km) o tej samej nazwie. San Francisco ma dobrze rozwiązaną miejską sieć transport. z szybką koleją zw. BART (oddana do użytku 1972) oraz komunikację autobusową.
Historia. Misja pod nazwą Yerba Buena zał. 1776 przez franciszkanów hiszp.; od 1821 w niepodległym Meksyku; po wojnie meksyk. włączone 1848 do USA; po odkryciu 1848 złota w Kalifornii gwałtowny wzrost liczby mieszk. (1848 — ok. 800, 1850 — ok. 35 tys., 1900 — ok. 350 tys.); 1850 prawa miejskie; w 2. poł. XIX w. napływ imigrantów (zwłaszcza robotników do budowy kolei) z Chin i Japonii; 1906 trzęsienie ziemi i pożar zniszczyły znaczną część zabudowy w centrum miasta; do 1915 odbud. w nowym kształcie urbanistycznym.
Konferencja 1945. W San Francisco 25 IV–26 VI odbyła się konferencja założycielska Organizacji Narodów Zjednoczonych, z udziałem 50 państw (bez Polski), podczas której przyjęto i podpisano Kartę NZ.
Traktat pokojowy 1951. W San Francisco 4–8 IX odbyła się konferencja z udziałem 51 państw, pozostających w czasie II wojny światowej w stanie wojny z Japonią; 48 z nich (bez ZSRR, Polski i Czechosłowacji) podpisało z nią 8 IX traktat pokojowy; uznano suwerenność narodu jap. i prawo Japonii do samoobrony, ustalono termin zakończenia amer. okupacji wojsk., Japonia zrzekła się terytoriów mandatowych na Oceanie Spokojnym, które wraz z wyspami Bonin i Okinawa przeszły pod administrację USA, oraz południowego Sachalinu, Kuryli (na rzecz ZSRR), Tajwanu i in.; także 8 IX USA i Japonia podpisały traktat o bezpieczeństwie, zgodnie z którym USA wzięły na siebie obowiązek obrony Japonii, co wiązało się ze stacjonowaniem wojsk amer. w Japonii i jej sąsiedztwie.
Zabytki. Zabudowania misji Dolores; fortyfikacje (Castillo de San Joaquin i dom komendanta) z XVIII w.; kościoły i budowle z XIX w.
