Mendelssohn-Bartholdy Felix

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Mendelssohn-Bartholdy

[ṃndlszo:n ba^rtọldi],

Mendelssohn, Felix , ur. 3 II 1809, Hamburg, zm. 4 XI 1847, Lipsk,

niemiecki kompozytor, także dyrygent i pianista.

Urodził się 3 II 1809 w Hamburgu. Jeden z głównych przedstawicieli romantyzmu w muzyce niemieckiej, twórca gatunku romantycznej miniatury fortepianowej, zwłaszcza pieśni bez słów, oraz koncertu romantycznego. W 1820 rozpoczął naukę kompozycji u K.F. Zeltera w Singakademie w Berlinie, będąc już autorem m.in. symfonii, oper i kantat. W 1822 odbyły się pierwsze publiczne wykonania jego kompozycji, został też skomponowany I Kwartet fortepianowy c-moll (dzieło oznaczone opusem 1). W następnych latach nastąpiła krystalizacja indywidualnego stylu Mendelssohna-Bartholdy’ego: 1824 powstała I Symfonia c-moll, 1825 Oktet smyczkowy Es-dur, a 1826 — jedno z najświetniejszych dzieł romantyzmu — uwertura do Snu nocy letniej W. Szekspira (z 1842 pochodzi muzyka do całości dramatu, ze słynnym Marszem weselnym).

Działalność dyrygencka i kompozytorska

W 1829 nastąpił zwrot w karierze muzycznej Mendelssohna-Bartholdy’ego — Singakademie wykonała pod jego dyrekcją Pasję wg Św. Mateusza J.S. Bacha, po raz pierwszy od śmierci kompozytora. Wykonanie Pasji zapoczątkowało trwający do czasów obecnych wspaniały renesans muzyki Bacha, zwróciło zarazem uwagę Felixa Mendelssohna-Bartholdy’ego na problemy wykonawcze. Od 1829 zajął się intensywniej dyrygenturą, koncentrując się głównie na muzyce współczesnych kompozytorów niemieckich i Bacha, także swojej (jako jeden z pierwszych dyrygował batutą). W 1829–34 odbył wiele podróży do Wielkiej Brytanii, Francji i Włoch. Powstały w tym czasie: uwertura Hebrydy (1830), I Koncert fortepianowy (1831), IV Symfonia A-dur — Włoska (1833) i pierwsze zeszyty Pieśni bez słów. W 1835 Mendelssohn-Bartholdy objął stanowisko kapelmistrza orkiestry Gewandhausu w Lipsku. Jego działalność dyrygencka, kompozytorska i organizacyjna uczyniła z tego miasta centrum muzyczne o europejskim znaczeniu (dzięki staraniom Mendelssohna-Bartholdy’ego 1843 powstało tam konserwatorium, pierwsza tego rodzaju uczelnia w Niemczech). Zmarł 4 XI 1847 w Lipsku.

Charakterystyka stylu

Główne osiągnięcia Mendelssohna-Bartholdy’ego jako kompozytora dotyczą traktowania formy. Opierając się na wzorach L. van Beethovena i F. Schuberta, stworzył w fortepianowych Pieśniach bez słów wzór romantycznej liryki instrumentalnej. Nie podjął modnej w tym czasie formy koncertu w stylu brillant, lecz stworzył typ koncertu romantycznego (Koncert skrzypcowy e-moll 1845, 2 koncerty fortepianowe) z 3 częściami wykonywanymi attaca (bez przerw), z allegrem sonatowym pozbawionym często ekspozycji orkiestry i kadencji wirtuozowskiej solisty (typ rozwinięty później przez R. Schumanna i F. Liszta). Do dziedzictwa klasycyzmu nawiązują wyraźniej jego symfonie i uwertury, lecz i w nich są widoczne elementy romantyczne: programowość, motywy ludowe, egzotyka, instrumentacja (nowatorskie traktowanie kwintetu smyczkowego i instrumentów dętych); w finale II Symfonii — Lobgesang (1840) Mendelssohn-Bartholdy wprowadził kantatę na wzór IX Symfonii Beethovena; w III Symfonii — Szkockiej (1842) powiązał poszczególne części wspólnym materiałem motywicznym; jako jeden z pierwszych romantyków zastosował środki archaizacji (oratorium Paulus 1836). W zakresie faktury fortepianowej stworzył odrębny styl i szkołę. Komponował też muzykę kameralną (6 kwartetów smyczkowych, 2 kwintety smyczkowe, tria i kwartety fortepianowe), kantaty, oratoria, pieśni solowe (m.in. popularna Na skrzydłach pieśni) i chóralne, utwory organowe.