Mars
 
Encyklopedia PWN
Mars, symbol ♂,
astr. czwarta według oddalenia od Słońca (za Ziemią) planeta Układu Słonecznego;
Symbol:
Odległość od Słońca: 206,6 mln km (1,381016 AU); 249,2 mln km (1,665775 AU); 228 mln km (1,524064 AU)
Okres obiegu wokół Słońca (w latach): 1,88
Okres obrotu (w godzinach): 24,6
Masa planety: 0,65·1024 kg (0,108805·masa Ziemi)
Średnia gęstość: 3,93 g/cm3
Jądro planety: żelazo, nikiel
Atmosfera planetarna: tlen (0,1%), argon (1,6%), azot (2,7%), dwutlenek węgla, tlenek węgla; temperatura na powierzchni: od 106 K do 168 K — od -167°C do -105°C; masa: 0,026·1018 kg; ciśnienie: 0,006·ciśnienie Ziemi
Satelity naturalne: 2 ważniejsze satelity naturalne: Deimos, Phobos
Odkrycie: znany już w starożytności
Loty kosmiczne badające planetę: Mariner 4 (misja bez lądowania, dokumentacja fotograficzna powierzchni Marsa; badania pola magnetycznego); Mariner 9 (misja bez lądowania, dokumentacja fotograficzna Marsa i jego księżyców); Viking 1 (misja z lądowaniem, dokumentacja fotograficzna Marsa i Phobosa; badania atmosfery oraz analiza próbek ziemi); Viking 2 (misja z lądowaniem, dokumentacja fotograficzna Marsa i Deimosa; badania atmosfery oraz analiza próbek ziemi); Mars Pathfinder (misja z lądowaniem, badania atmosfery, magnetyzmu i geologii Marsa); Mars Global Surveyor (misja bez lądowania, dokumentacja fotograficzna; badania Marsa); Mars Odyssey (misja bez lądowania, kartograficzne opracowanie powierzchni Marsa; poszukiwanie śladów zamarzniętej wody na powierzchni); Mars Express (misja bez lądowania, badania atmosfery i geologiczne); Mars Exploration Rover–Spirit (misja z lądowaniem, badania geologiczne); Mars Exploration Rover–Opportunity (misja z lądowaniem, badania geologiczne)
jedna z pięciu planet widocznych na niebie gołym okiem. Mars okrąża Słońce po prawie kołowej orbicie, położonej w płaszczyźnie nachylonej do płaszczyzny ruchu Ziemi pod kątem niemal 2°, w średniej odległości 1,5 AU (228 mln km); średnia prędkość orbitalna wynosi 24 km/s, okres obiegu wokół Słońca — 687 dni. Najbliżej Ziemi jest wtedy, gdy znajduje się w opozycji; odległość między Ziemią i Marsem wynosi wówczas 56–101 mln km (niejednoznaczność wynika z eliptyczności orbit obu planet). W odległości bliskiej 56 mln km (tzw. wielka opozycja) Mars znajduje się co 15–17 lat; średnica widocznej na niebie tarczy Marsa ma wtedy 25″, a jego jasność wynosi −2,7 wielkości gwiazdowej. Promień równikowy globu Marsa wynosi 3394 km, masa 6,5 · 1023 kg (0,1 masy Ziemi), średnia gęstość materii — 3,93 g/cm3. Prędkość ucieczki z powierzchni Marsa wynosi 5 km/s. Glob Marsa rotuje z okresem 24,6 h, a prostopadła do osi obrotu płaszczyzna jego równika jest nachylona do płaszczyzny orbity planety pod kątem 25° (w wyniku tego na Marsie zachodzą analogiczne do ziemskich zmiany pór roku).
Najbardziej wiarygodny model struktury wnętrza Marsa wskazuje na jądro żelazo-niklowe o promieniu ok. 1700 km, otoczone grubym skalistym płaszczem przykrytym ok. 30-kilometrową skorupą pokrytą warstwą regolitu i pyłu bogatego w tlenki żelaza (powodujące rdzawe zabarwienie powierzchni Marsa). Pod względem ukształtowania powierzchnia Marsa dzieli się na wyraźnie odmienne 2 części: nizinne równiny półkuli północnej i wyżynne obszary półkuli południowej; w wielu miejscach rozdzielają je ogromne osuwiska o wysokościach sięgających kilku km. Do najbardziej charakterystycznych tworów powierzchniowych należą: ogromny (nieczynny) wulkan Olympus Mons o wysokości ok. 25 km, średnicy podstawy ponad 500 km i średnicy kaldery ok. 65 km (prawdopodobnie najwyższe wzniesienie w Układzie Słonecznym), gigantyczny kanion zwany Doliną Marinerów, rozciągający się wzdłuż równika, długości ponad 4000 km, szerokości do 600 km i głębokości do 7 km, oraz wielkie baseny pouderzeniowe Argyre i Hellas. Liczne struktury powierzchni Marsa przypominają wyschnięte koryta rzek i doliny wyżłobione przez wodę płynącą być może przed miliardami lat, gdy Mars mógł mieć dostatecznie gęstą atmosferę. Obecnie woda może jeszcze pozostawać w postaci warstw lodowych tworzących okołobiegunowe tzw. czapy polarne, pokryte jednak przede wszystkim zestalonym dwutlenkiem węgla (tzw. suchym lodem) i pyłem. W 2002 pomiary sondy Mars Odysey doprowadziły do odkrycia lodu wodnego na głębokości kilkudziesięciu cm pod powierzchnią globu.
Atmosfera Marsa jest znacznie rzadsza niż atmosfera Ziemi (ciśnienie przy powierzchni stanowi 0,006 ciśnienia ziemskiego), składa się głównie z dwutlenku węgla (95,3%), azotu (2,7%), argonu (1,6%), tlenu (0,1%) oraz śladowych ilości tlenku węgla, pary wodnej i in. gazów. Zmiany temperatury powierzchni Marsa (od ok. −120°C do ok. +3°C) są przyczyną fluktuacji ciśnienia i gęstości atmosfery sięgających 30% i powodują powstawanie wiatrów (prędkość do 300 km/h). Na wysokości kilkunastu km nad powierzchnią mogą się tworzyć chmury złożone z kryształów suchego lodu, a także lodu wodnego; bliżej powierzchni powstają obłoki pyłowe, unoszone do wysokości kilku km podczas częstych burz piaskowych. Mars nie ma globalnego pola magnetycznego, a więc i magnetosfery; natomiast stwierdzono obecność słabych lokalnych anomalii magnetycznych, zapewne pozostałości pierwotnego silniejszego magnetyzmu całego globu. Mars ma 2 małe księżyce (Phobos, Deimos), będące prawdopodobnie schwytanymi przez tę planetę planetoidami.
Pierwszych bliższych informacji o Marsie dostarczył 1965 Mariner 4 (Mariner); przełomowymi w badaniach okazały się dane uzyskane przez pierwszego sztucznego satelitę Marsa — Marinera 9, misje Viking oraz sondy Mars Global Surveyor i Mars Pathfinder. Kwestii istnienia życia na Marsie nie udało się rozstrzygnąć, mimo specjalnych eksperymentów przeprowadzonych na powierzchni Marsa (Viking), a także doniesień (1996) o znalezieniu w pochodzącym z Marsa meteorycie ALH84001 śladów prymitywnych form życia sprzed 3,6 mld lat. Intensywne ostatnio sondowania Marsa (misja Mars Exploration Rover), m.in. za pomocą pojazdów poruszających się po jego powierzchni, dostarczają coraz więcej danych świadczących o istnieniu wody na Marsie.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia