Łukasiewicz Ignacy (Jan Józef)
 
Encyklopedia PWN
Łukasiewicz Ignacy (Jan Józef), ur. 23 III 1822, Zaduszniki k. Tarnowa, zm. 7 I 1882, Chorkówka k. Krosna,
polski aptekarz, pionier europejskiego przemysłu naftowego.
Kalendarium
Urodził się 23 III 1822 w Zadusznikach koło Tarnowa. Pochodził ze zubożałej szlachty, był synem powstańca kościuszkowskiego, miał czworo rodzeństwa. Naukę w gimnazjum, rozpoczętą 1832, musiał przerwać 1836 z powodów finansowych. Podjął pracę zarobkową jako pomocnik aptekarski, najpierw w Łańcucie, od 1841 w Rzeszowie. W młodości związany z patriotyczną konspiracją (1845 został agentem Centralizacji Towarzystwa Demokratycznego Polskiego), w okresie 1846–47 był więziony we Lwowie przez władze austriackie i przez kilka następnych lat pozostawał pod nadzorem policyjnym. Od VIII 1848 pracował we Lwowie w aptece P. Mikolascha, który umożliwił mu studia uniwersyteckie w Krakowie i Wiedniu (gdzie uzyskał dyplom magistra 1852).
Lampa naftowa
Po powrocie, badając przydatność farmaceutyczną ropy naftowej, opracował 1852 wraz z J. Zehem metodę jej frakcjonowanej destylacji (w trakcie tych prac dokonał rekonesansowego objazdu podkarpackich terenów roponośnych). Najcenniejszym z uzyskanych w niej produktów była nafta. Z planów farmaceutycznego wykorzystania ropy zrezygnowano, postanowiono natomiast użyć nafty do celów oświetleniowych (podobne próby z ropą były już podejmowane w latach 1810–17). Łukasiewicz zaprojektował odpowiednią lampę, którą skonstruował lwowski blacharz A. Bratkowski. Zastosowano ją 31 VII 1853 do oświetlenia lwowskiego szpitala głównego na Łyczakowie (bezpośrednim powodem była potrzeba dokonania nocą pilnej operacji chirurgicznej). W XII 1853 Łukasiewicz i Zeh wspólnie uzyskali w Wiedniu austriackie patenty na „ropę naftową tak na drodze chemicznej oczyszczoną, że nadaje się do bezpośredniego użycia do celów technicznych” i na produkcję świec parafinowych. Wkrótce jednak ich drogi rozeszły się.
Pierwsza kopalnia ropy naftowej
Dla Ignacego Łukasiewicza wynalezienie lampy naftowej było jedynie wstępem do zasadniczych osiągnięć jako pioniera wydobycia i przetwarzania ropy naftowej. Przeniósłszy się bliżej obszarów roponośnych, do Gorlic, założył 1854 w spółce z T. Trzecieskim w Bóbrce koło Krosna — na terenach wydzierżawionych od K. Klobassy (który z czasem został ich wspólnikiem) — pierwszą w dziejach kopalnię ropy naftowej. Początkowo, podobnie jak okoliczni mieszkańcy, kopano w niej płytkie rowy, w których — na powierzchni wody gruntowej — gromadziło się po kilkadziesiąt litrów ropy dziennie. Niebawem zaczęto w tym celu kopać studnie, a następnie głębokie na kilkanaście metrów, ocembrowane drewnem szyby. Jakkolwiek była to pierwsza w dziejach eksploatacja ropy w celach przemysłowych, trzeba pamiętać, że przełomem w tej dziedzinie stało się dopiero wiercenie szybów naftowych, przy użyciu napędu parowego, do czego doszło w Pensylwanii 1859.
Destylarnie i przetwórnie ropy
W 1856 Łukasiewicz przeniósł się do Jasła, gdzie założył destylarnię w Ulaszowicach, a 1859 drugą w Klęczanach. Dojeżdżał stamtąd do Bóbrki, gdzie na głębokości 18 m natrafiono na obfite złoże — 1858 wydajność kopalni wzrosła do 2400–4000 l na dobę. Po pożarze destylarni w Ulaszowicach, Łukasiewicz uruchomił jeszcze większą przetwórnię ropy w Chorkówce koło Krosna, dużym majątku, którego właścicielem stał się 1865. Oprócz nafty, wytwarzał z niej smary i oleje do maszyn, asfalt oraz gudrinę (rodzaj parafiny). Były to osiągnięcia pionierskie w skali światowej, nagrodzone medalem i dyplomem uznania za zasługi dla przemysłu naftowego na Wystawie Powszechnej w Wiedniu 1873.
Galicyjski boom naftowy
W latach 60. doszło do galicyjskiego boomu naftowego — powstawało mnóstwo szybów (od 1862 wierconych ręcznie, a od 1866 maszynowo). Łukasiewicz chętnie i bezpłatnie udzielał wszystkim zainteresowanym konsultacji, także nafciarzom zagranicznym (wedle tradycji m.in. amerykańskim). Chcąc zapewnić galicyjskiemu nafciarstwu solidne podstawy, zorganizował 1877 we Lwowie kongres naftowy i doprowadził do powstania Towarzystwa Naftowego dla Opieki i Rozwoju Przemysłu i Górnictwa Naftowego w Galicji (od 1880 Krajowego Towarzystwa Naftowego) z siedzibą w Gorlicach; w latach 1881–82 był jego prezesem. Opracował projekt regulacji prawnych i ulg podatkowych, przyjęty przez sejm galicyjski 1881.
Społecznik
Dbał o pracowników, od 1866 wprowadził w swoich przedsiębiorstwach kasy brackie, zapewniał opiekę lekarską i emerytury po przepracowaniu 20 lat; łożył też na budowę dróg, szkół, burs, szpitali i inne cele społeczne. Wiele wskazuje na to, że wspomagał finansowo powstanie styczniowe, opiekował się też uchodźcami szukającymi schronienia w Galicji. W latach 1877–81 był posłem do galicyjskiego Sejmu Krajowego. Cieszył się powszechnym uznaniem i sympatią. Zmarł nagle w pełni sił twórczych 7 I 1882 w Chorkówce koło Krosna, na zapalenie płuc.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Łukasiewicz Ignacy, popiersie w Bóbrcefot. B. Lemisiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Bóbrka, historyczne wieże wiertnicze w Muzeum-Skansenie Przemysłu Naftowego im. Ignacego Łukasiewiczafot. B. Lemisiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Krośnieńsko-Jasielskie Zagłębie Naftowe, czynne szyby naftowe w okolicy Bóbrkifot. B. Lemisiewicz/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia