Lem Stanisław
 
Encyklopedia PWN
Lem Stanisław, ur. 12 IX 1921, Lwów, zm. 27 III 2006, Kraków,
prozaik, eseista i dramatopisarz.
Cytat
Kalendarium
Urodził się 12 IX 1921 we Lwowie. Studiował medycynę we Lwowie, 1946 przeniósł się na stałe do Krakowa i kontynuował studia na Uniwersytecie Jagiellońskim; 1948–50 młodszy asystent w krakowskim Konwersatorium Naukoznawczym, po jego zamknięciu przez władze zajął się wyłącznie literaturą i publicystyką. Od 1994 był członkiem PAU.
Wczesna twórczość
Debiutował 1946 na łamach czasopism powieścią fantastycznonaukową Człowiek z Marsa, wierszami lirycznymi, artykułami popularnonaukowymi i opowiadaniami o tematyce sensacyjnej i wojennej. Powieść współczesna Szpital Przemienienia (napisana 1948), rozszerzona wskutek nacisków wydawcy o 2 tomy zgodne z politycznymi wymogami epoki stalinizmu, ukazała się jako Czas nieutracony (1955). Te okoliczności skłoniły Lema do poświęcenia się fantastyce naukowej. Już w kilku pierwszych utworach objawił niezwykłą wyobraźnię, ulegając umiarkowanie nakazom socrealizmu (Astronauci 1951, Obłok Magellana 1955). W 1957 Lem rozpoczął nowy etap twórczości, stając się wkrótce klasykiem światowej fantastyki naukowej.
Klasyk fantastyki naukowej — prozaik
Pisarstwo Stanisława Lema rozwija się 2 głównymi torami: pierwszy to proza i dramat science fiction, drugi — eseistyka o tematyce nauko- i kulturoznawczej. Jako prozaik zasłynął oryginalnymi wizjami kontaktu ludzi z kosmitami, w których uniknął antropomorfizacji „obcych” i wyraził sceptycyzm co do możliwości porozumienia: Eden (1959), Solaris (1961), Niezwyciężony (1964), Fiasko (1987). Dramaty związane z próbami poznania natury świata i człowieka przedstawił w filozoficznych powieściach-parabolach: Pamiętnik znaleziony w wannie (1961), Głos Pana (1968), Katar (1976) i opowiadaniach, takich jak Maska (1976), a rozważania nad szansami racjonalnej naprawy społeczeństwa i uczynienia ludzi szczęśliwymi podjął w Powrocie z gwiazd (1961), Wizji lokalnej (1982), Pokoju na Ziemi (1987). Dużą popularność zyskały utwory opisujące codzienność badań kosmosu i dojrzewającego do coraz trudniejszych zadań bohatera — człowieka czynu: Opowieści o pilocie Pirxie (1968). Nowatorstwo formy artystycznej przejawia się głównie w opowiadaniach, będących pełną groteskowego humoru kontaminacją fantastyki naukowej i powiastki filozoficznej (cykl Dzienników gwiazdowych 1954–83, 1. wydanie osobne 1957) oraz baśni (Bajki robotów 1964, Cyberiada 1965), a także w fikcyjnych recenzjach i wstępach do nieistniejących książek (Doskonała próżnia 1971, Wielkość urojona 1973). Krytykę koncepcji biologicznej i kulturowej ewolucji człowieka zawiera powieść-esej Golem XIV (1981).
Eseista
W eseistyce Lem opisuje wpływ postępu naukowo-technicznego na przemiany filozofii człowieka i dokonuje krytyki komunistycznego modelu społeczeństwa (Dialogi 1957), bada relację przypadku i konieczności w opisie natury i kultury (Filozofia przypadku 1968), buduje teorię fantastyki naukowej (Fantastyka i futurologia 1970). Najwybitniejszym jego esejem jest Summa technologiae (1964), niezwykle przenikliwa wizja przyszłego rozwoju nauki i techniki, trafna zwłaszcza w dziedzinie informatyki i inżynierii genetycznej. Po 1987 Lem niemal zarzucił beletrystykę, pisał eseje, w których, poszerzając i aktualizując wątki Summy, dawał krytyczny komentarz do najnowszych zjawisk nauki, polityki i kultury: Sex wars (1996), Tajemnica chińskiego pokoju (1996), Bomba megabitowa (1999), Okamgnienie (2000). Dzieła zebrane (tomy 1–33 1998–2005). Zmarł 27 III 2006 w Krakowie.
Recepcja twórczości
Stanisław Lem jest najbardziej znanym pisarzem polskim na świecie. Jego książki, w przekładzie na 37 języków, ukazały się w nakładzie łącznym ponad 28 mln egzemplarzy, były też ekranizowane (m.in. film Solaris w reżyserii A. Tarkowskiego, nagrodzony w Cannes 1972, również w reżyserii S. Sodenbergha). W 1996 otrzymał Order Orła Białego.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia