Baczyński Krzysztof Kamil

fot. Muzeum Literatury w Warszawie

Baczyński Krzysztof Kamil, pseud. Jan Bugaj, Piotr Smugosz, Krzysztof, ur. 22 I 1921, Warszawa, zm. 4 VIII 1944, tamże,

poeta.

Należał do pierwszego pokolenia Polaków, które urodziło się już w wolnym kraju. Był synem znanego przedwojennego krytyka literackiego i legionisty Stanisława Baczyńskiego. Tuż przed wybuchem II wojny światowej, w 1939 ukończył gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie. Już w okresie nauki był blisko związany z ruchem socjalistycznym – należał do półlegalnej Organizacji Młodzieży Socjalistycznej „Spartakus”, gdzie występował pod pseudonimem Emil., od 1938 był także współredaktorem jej pisma „Strzała”. Po wybuchu wojny pozostał w Warszawie. W czasie okupacji niemieckiej studiował polonistykę na podziemnym Uniwersytecie Warszawskim. Tam pozostawał w bliskich kontaktach z grupami wydającymi pisma „Płomienie” i „Droga”. Był członkiem Szarych Szeregów, a w 1943 wstąpił dodatkowo do Grup Szturmowych. Jego ówczesnym przydziałem służbowym była kompania „Rudy” harcerskiego batalionu AK „Zośka”. W 1944, jeszcze przed wybuchem powstania warszawskiego uczestniczył w akcji wykolejenia pociągu niemieckiego na trasie Tłuszcz–Urle. W tamtym czasie ukończył również konspiracyjny kurs Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty „Agricola”. Na krótko przed wybuchem powstania został zwolniony z batalionu „Zośka” i przeszedł do harcerskiego batalionu AK „Parasol” na stanowisko zastępcy dowódcy plutonu. Walczył w powstaniu, w którym poległ w pałacu Blanka przy placu Teatralnym. Po II wojnie światowej ciało poety zostało ekshumowane, a następnie pochowane na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Poezja młodozmarłego poety obejmująca jedynie sześć tomików wierszy (Zamknięty echem 1940, Dwie miłości 1940, Modlitwa. Matce 1942, Wiersze wybrane 1942, Arkusz poetycki nr 1 1944, Śpiew z pożogi 1944?), jest silnie nasycona pierwiastkami katastrofizmu, tak generacyjnego, jak i historiozoficznego, była również związana z tradycją romantyczną (J. Słowacki, C. Norwid) i z dziedzictwem Drugiej Awangardy (Cz. Miłosz). Liryka ta odzwierciedliła moralny dramat pokolenia wojennego, rozdartego pomiędzy koniecznością wypełniania patriotycznej powinności a głębokim przeżyciem etycznego aspektu wobec zadawania śmierci w najsłuszniejszej nawet sprawie. Związane z tym poczucie winy, charakterystyczne dla tragicznego bohatera lirycznego poezji Baczyńskiego, wyraziło się w serii na pół sennych, metaforycznych obrazów, odwołujących się do wyobraźni mitycznej oraz do symboliki biblijnej. Ów kompleks winy jest widoczny także w części erotyków i w takich poematach, jak Wybór, opublikowany w 1944.

Utwory Baczyńskiego i jego biografia stały się po wojnie wzorcem zaangażowanej liryki patriotycznej oraz tworzywem jednej z najważniejszych legend literackich w literaturze polskiej XX w. (hołdowano jego postaci m.in. w wierszach J. Iwaszkiewicza, J. Przybosia, Miłosza, J. Zagórskiego, W. Szymborskiej, S. Grochowiaka). Ze względu na okoliczności polityczne (nastanie PRL-u) poezja ta musiała jednak czekać na pełne odkrycie do początku lat 60. XX w. Poza liryką twórca pozostawił po sobie również nieliczne opowiadania i utwór dramatyczny.