Jamajka. Historia

Jamajka. Historia.

Wyspa zamieszkana przez Arawaków, 1494 odkryta przez K. Kolumba, w początkach XVI w. skolonizowana przez Hiszpanów, którzy traktowali ją jedynie jako zaplecze dla dalszej ekspansji w Ameryce i po zajęciu 1655 wyspy przez Anglików zrezygnowali z niej na ich rzecz (ostatecznie w traktacie madryckim 1670). Do końca XVIII w. Jamajka przeżywała okres świetności jako brytyjska kolonia cukrownicza. Duże zyski miejscowym Anglikom przynosił też udział w przedsięwzięciach bukanierów, rabujących hiszpańskie posiadłości na wyspach i kontynencie (Port Royal, ich siedziba, był wtedy najbogatszym i najbardziej znanym miastem Nowego Świata). Po wymarciu Indian, do pracy na plantacjach trzciny cukrowej sprowadzano z Afryki niewolników murzyńskich (w połowie XVIII w. stanowili 89% mieszk. wyspy) i w XVII w. Jamajka stała się także centrum handlu niewolnikami. Zbiegli niewolnicy tworzyli w górach wolne enklawy i z nich uformowała się na Jamajce niezależna grupa etniczna, maroni. Powstania niewolników u schyłku XVIII i w 1. połowie XIX w. przyspieszyły abolicję niewolnictwa (wprowadzona 1838), która wraz z trudnościami ze zbytem przetworów z trzciny cukrowej (od początku XIX w. konkurencja cukru buraczanego) przyczyniła się do upadku gospodarki plantacyjnej. Pogarszające się warunki życia były powodem buntów ludności murzyńskiej (rebelia w Morant Bay 1865). Zapewnienie spokoju i bezpieczeństwa wymagało ustanowienia silnej władzy wykonawczej — 1866 Jamajka utraciła samorząd i stała się kolonią Korony. W 1. połowie XX w. rosło przeludnienie Jamajki i emigracja zarobkowa (głównie do USA, na Kubę i do Ameryki Środkowej). Po I wojnie światowej zwiększyło się uzależnienie gospodarcze wyspy od USA (działalność United Fruit Co.).

Niepokoje społeczne i strajki 1935–39 na wyspach Morza Karaibskiego, które były rezultatem niezadowolenia z rządów brytyjskich i depresji po wielkim kryzysie gospodarczym, objęły także Jamajkę (zwłaszcza 1938), gdzie popularne były hasła nacjonalizmu murzyńskiego M.M. Garveya — żądano rozszerzenia prawa wyborczego i większej autonomii. W 1938 W.A. Bustamante założył związki zawodowe, z których 1943 wyłoniła się konserwatywna Partia Pracy Jamajki (JLP); 1938 powstała też pierwsza partia socjaldemokratyczna, Ludowa Partia Narodowa (PNP), z N.W. Manleyem na czele. W 1944 wyspa otrzymała samorząd i odbyły się pierwsze wybory powszechne do Izby Reprezentantów, które wygrała JLP (sukces powtórzyła 1949 i dopiero 1955 oddała władzę PNP). Po II wojnie światowej szybki rozwój gospodarczy: od lat 50. eksploatacja ogromnych złóż boksytów, rozbudowa infrastruktury turystycznej i przemysłu maszynowego, reformy agrarne. Utrzymujące się mimo to wysokie bezrobocie było powodem emigracji Jamajczyków, głównie do Wielkiej Brytanii, potem do USA.

W 1958–62 Jamajka wchodziła w skład Federacji Indii Zachodnich, a 1959 jako pierwsza z brytyjskich kolonii karaibskich otrzymała pełną autonomię wewnętrzną. Silne tendencje antyfederacyjne, m.in. z powodu konieczności utrzymania małych wysepek wschodniokaraibskich, zdecydowały o wystąpieniu Jamajki, po referendum 1961, z Federacji Indii Zachodnich (co ostatecznie doprowadziło do jej rozpadu);. W 1962 Jamajka uzyskała niepodległość — członek brytyjskiej Wspólnoty Narodów i ONZ. Rządy JLP (1962–72) popierały prywatną przedsiębiorczość i ścisłe więzi z USA. Rząd PNP (1972–80), z premierem M.N. Manleyem (synem przywódcy partii), od 1974 realizował radykalny program tzw. demokratycznego socjalizmu (m.in. reforma rolna, nacjonalizacja części przemysłu i usług, kontrola kapitału zagranicznego, w tym związanego z wydobyciem boksytów, reformy społeczne), nawiązał bliskie kontakty z rewolucyjną Kubą. Odpływ kapitału zagranicznego i odmowa Manleya spełnienia warunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego spowodowały załamanie produkcji i chaos gospodarczy. Wybory 1980 wygrała JLP; premier E.Ph. Seaga zdecydował się na drastyczne oszczędności i liberalną gospodarkę, utrzymywał też bliskie kontakty z USA, skąd otrzymywał pomoc finansową; po krótkim okresie ożywienia przyszło kolejne załamanie, pogłębione 1988 skutkami huraganu Gilbert. W 1989 do władzy powróciła PNP, ale premier Manley, ku zaskoczeniu wszystkich, kontynuował konserwatywną politykę poprzedników; nie zmienił jej także jego następca P.J. Patterson (od 1992). W 2002 PNP przeprowadziła zmianę w konstytucji, zgodnie z którą odstąpiono od składania przysięgi na wierność królowej brytyjskiej. Odtąd przysięgę taką składa jedynie gubernator generalny, reprezentujący monarchę, a w sądzie lub przy obejmowaniu urzędu państwowych obowiązuje przysięga na wierność konstytucji.