Gwinea. Historia
 
Encyklopedia PWN
Gwinea. Historia.
Na przełomie I i II tysiąclecia północno-wschodnia część obecnej Gwinei wchodziła w skład dawnego państwa Ghana. Od XIII w. we wschodniej części terytorium dzisiejszej Gwinei znajdowało się centrum dawnego państwa Mali. Przebiegały przez nie szlaki handlowe łączące złotonośne regiony, położone w strefie lasu równikowego, z Afryką Północną. W XVI w., po rozpadzie Mali, masyw Futa Dżalon zajął koczowniczy lud Fulanów. Zislamizowani na początku XVIII w., w czasie świętych wojen z ludami Dżalonke, Susu i Fulanami, wyznającymi religię tradycyjną, utworzyli teokratyczne państwo Futa Dżalon.
W połowie XV w. do wybrzeży gwinejskich dotarli Portugalczycy, w XVII w. także kupcy francuscy. Na wybrzeżu rozwinął się handel (aż do XIX w. przede wszystkim niewolnikami i kością słoniową), którym zajmowali się głównie Portugalczycy. Na początku XIX w. Francuzi założyli osadę nad rzeką Nunez, 1849 wybrzeże stało się protektoratem Francji p.n. Rivières-du-Sud. Początkowo zajęte tereny Gwinei podlegały gubernatorowi Senegalu. W 1891 z opanowanych za pomocą układów i podbojów terytoriów utworzono odrębną kolonię, Gwineę Francuską, którą wkrótce powiększono o terytoria leżące na prawym brzegu Nigru. Choć 1897 zakończono pacyfikację Futa Dżalon i południowej części Gwinei, jeszcze na początku XX w. dochodziło do wystąpień antykolonialnych. W 1904 kolonia weszła w skład Francuskiej Afryki Zachodniej. W 1. połowie XX w. rozpowszechniła się tu gospodarka plantacyjna (gł. uprawa owoców i kawy), a francuska administracja doprowadziła do rozkładu przedkolonialnych struktur politycznych.
Po II wojnie światowej powstały tubylcze organizacje polityczne (m.in. Komitet Dolnej Gwinei, Związek Mandingo), dążące do rozszerzenia praw miejscowej ludności. Odzwierciedlały one jednak podziały etniczne i terytorialne kraju i były skłócone ze sobą. W 1947 z gwinejskiego oddziału Afrykańskiego Zjednoczenia Demokratycznego powstała Demokratyczna Partia Gwinei (PDG), kierowana przez działacza związkowego A. Sékou Touré. PDG, niezależna od etnicznych, religijnych i terytorialnych podziałów, stała się główną siłą polityczną reprezentującą ludność rodzimą, dążyła do całkowitej likwidacji zależności kolonialnej, ale przeciwstawiała się też utrzymywaniu tradycyjnych struktur społecznych (m.in. instytucji wodzostwa, kastowości). W 1946 kolonia Gwinea Francuska uzyskała status terytorium zamorskiego Francji; 1947 wprowadzono ograniczony samorząd, gwinejscy deputowani weszli do francuskiego Zgromadzenia Narodowego. Wybory 1957 do gwinejskiej Rady Ustawodawczej wygrała zdecydowanie PDG. W referendum, przeprowadzonym 1958 ludność Gwinei, jako jedynej posiadłości francuskiej, głosowała za pełną niezależnością (poza Wspólnotą Francuską).
Gwinea uzyskała niepodległość 2 X 1958, przystępując natychmiast do ONZ. Pierwszym prezydentem republiki został Sékou Touré (1958–72 także szef rządu). Opuszczona przez Francuzów republika skorzystała z pomocy uzyskanej od Ghany i ZSRR. Bezpośrednio po uzyskaniu niepodległości przeprowadzono reformy o lewicowym charakterze (m.in. nacjonalizacja niektórych gałęzi gospodarki, banków zagranicznych, przejęcie przez państwo na własność ziemi, bezpłatne szkolnictwo, częściowo także opieka medyczna). Wprowadzono rządy jednopartyjne (1958–84 na czele rządzącej PDG stał Sékou Touré), reorganizację administracji państwa i afrykanizację kadr. Gwinea brała aktywny udział w ruchu państw niezaangażowanych. Na początku lat 60. Gwinea zaczęła zacieśniać stosunki z krajami kapitalistycznymi i ponownie zbliżyła się z Francją. Sytuacja gospodarcza kraju pogarszała się, na emigracji powstawały ugrupowania opozycyjne. W latach 70. Sékou Touré stopniowo rezygnował z programu reform, ale wciąż kryzys narastał.
W 1984 po śmierci prez. Sékou Touré, w wyniku przewrotu wojskowego głową państwa został pułkownik L. Conté. Rozwiązano Zgromadzenie Ludowe i jedyną działającą legalnie partię. Gwinea nawiązała współpracę z Francją. Pod koniec lat 80. władze zaczęły demokratyzację struktur państwa: w referendum została przyjęta nowa konstytucja (1990) i wprowadzono system wielopartyjny (1991). Mimo demokratycznej konstytucji władze wojskowe powierzyły funkcję głowy państwa Tymczasowej Radzie Odnowy Narodowej, na czele z gen. Conté. W 1993 zalegalizowano nową partię — Partię Jedności i Postępu (PUP), której przywódcą został także Conté. Wybory prezydenckie 1993 wygrał Conté (wynik zakwestionowany przez partie opozycyjne). Odniósł on sukces także w wyborach 1998 i 2003. PUP, partia prezydencka, zwyciężyła w wyborach parlamentarnych 1995 (również ten wynik był podważany przez opozycję), a po ogłoszeniu ich rezultatów wybuchły zamieszki.
Zamieszki między grupami rebeliantów, przenoszenie na teren Gwinei walk domowych między zbrojnymi ugrupowaniami z Sierra Leone, Liberii i Wybrzeża Kości Słoniowej destabilizują sytuację na terenach przygranicznych kraju, powodują konflikty z tymi państwami i zagrażają obozom dla uchodźców z ogarniętych wojną domową krajów sąsiednich. Wybuchowi wojny z Liberią (2000) zapobiegła mediacja międzynarodowa — na objętych walkami terenach przygranicznych rozmieszczono siły pokojowe. Poważnym obciążeniem są uchodźcy z sąsiednich krajów, gł. z Liberii i Sierra Leone. W 2002 prezydencka PUP wygrała ponownie wybory parlamentarne i utworzyła rząd. Destabilazacja kraju, pogłębiająca się 2006 i 2007 doprowadziła, bezpośrednio po śmierci prezydenta Conté, do wojskowego zamachu stanu (XII 2008).
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia