Gujana. Historia

Gujana. Historia.

Przed przybyciem Europejczyków terytorium Indian Warao, Arawaków i Karaibów; 1499–1500 odkryte przez Hiszpanów (wyprawy P.A. Niño, A. de Hojedy i A. Vespucciego). W XVI w. penetrowane przez Europejczyków — poszukiwaczy Eldorado (wyprawa W. Raleigha 1595). Od końca XVI w. obszar kolonizowali Holendrzy (pierwsza osada 1581), którzy w XVII w. zaczęli tu uprawiać trzcinę cukrową, sprowadzając do pracy na plantacjach niewolników z Afryki Zachodniej. W 1781 Wielka Brytania zajęła 3 prowincje holenderskie (Essequibo, Demerarę i Berbice), do których uzyskała prawa 1814, zjednoczyła je 1831, tworząc Gujanę Brytyjską. Po zniesieniu niewolnictwa 1834 większość Murzynów opuściła plantacje, a do pracy przy uprawie trzciny sprowadzono robotników azjatyckich (gł. Indusów). Odkrycie 1879 złota na terenach przygranicznych stało się 1895 źródłem konfliktu z Wenezuelą o część dorzecza Essequibo, który został rozstrzygnięty 1899 na korzyść Gujany Brytyjskiej — uzyskała większość tego terenu (ostateczne wyznaczenie granicy 1904). Wenezuela nie uznała tej decyzji i spór odżył w 2. połowie XX w.

Największym źródłem dochodów Gujany Brytysjskiej w XX w. stała się eksploatacja złóż boksytów. Po I wojnie światowej nastąpiło ożywienie polityczne. W 1919 powstał Związek Pracy Gujany Brytyjskiej — pierwszy związek zawodowy w regionie karaibskim; pod koniec lat 30. nastąpił rozwój ruchu zawodowego; narastały konflikty między ludnością induską a murzyńską charakteryzujące odtąd życie polityczne Gujany Brytyjskiej, która 1928 otrzymała status kolonii Korony brytyjskiej. W 1943 kolejna konstytucja poszerzyła jej autonomię. W 1950 powstała Ludowa Partia Postępowa (PPP, na jej czele Ch. Jagan i L.F. Burnham), radykalna partia o orientacji marksistowskiej. Jej zwycięstwo w wyborach 1953 i pierwsze decyzje spowodowały interwencję zbrojną Wielkiej Brytanii, wprowadzenie stanu wyjątkowego i odsunięcie Jagana od władzy. W 1955 umiarkowany Burnham doprowadził do rozłamu w PPP i 1957 powołał nową partię, o bardziej umiarkowanym programie — Ludowy Kongres Narodowy (PNC), mający poparcie ludności murzyńskiej i władz brytyjskich. PPP stała się partią ludności induskiej.

W 1957–64 ponowne rządy PPP (premier Jagan). W 1964–92 rządy PNC, 1966 premier Burnham uzyskał przyznanie Gujanie Brytyjskiej niepodległości (odtąd pod nazwą Gujana; członek Wspólnoty Narodów i ONZ), 1970 proklamował Republikę Korporacyjną i do 1985 realizował program reform socjalistycznych. W 1980, na mocy nowej konstytucji, został jej pierwszym prezydentem. Gwałtownie pogarszająca się sytuacja gosp. i liczne afery korupcyjne zmusiły jego następcę (od 1985), H.D. Hoytego, do przeprowadzenia reform i zmiany ordynacji wyborczej (1990). Wybory powszechne 1992 wygrała pozostająca od 1964 w opozycji partia Jagana, a on sam został prezydentem. Po jego śmierci (1997) i po wyborach urząd objęła jego żona, Janet. Opozycja zaskarżyła wyniki wyborów i dzięki mediacji (pod auspicjami Wspólnoty Karaibskiej, CARICOM) ustalono termin przyspieszonych wyborów (koniec 2000). W 1999 J. Jagan zrezygnowała z prezydentury, a urząd przejął jej bliski współpracownik, B. Jagdeo.

W wyborach parlamentarnych 2001 ponownie zwyciężyła Lud. Partia Postępowa (PPP); prezydentem państwa pozostał B. Jagdeo. Głównym wewnętrznym problemem kraju stało się zwalczanie niespotykanej dotąd fali przemocy. Politykę zagraniczną zdominowały spory graniczne z Wenezuelą i Surinamem. Rząd Gujany kategorycznie odrzucał roszczenia wenezuelskie do terenów przygranicznych, potępił wyrażoną przez Wenezuelę groźbę przerwania dostaw ropy naftowej i odmawiał podjęcia rokowań na temat korekty granic zarówno z Wenezuelą, jak i Surinamem.