Fryderyk II Hohenzollern
 
Encyklopedia PWN
Fryderyk II Hohenzollern
[f. họ:əncọlərn],
zw. Wielkim, ur. 24 I 1712, Berlin, zm. 17 VIII 1786, Poczdam,
król Prus.
Kalendarium
Urodził się 24 I 1712 w Berlinie. Był synem Fryderyka Wilhelma I. Otrzymał staranne wykształcenie, francuscy wychowawcy zaszczepili mu zamiłowanie do literatury i idei oświecenia. Konflikt z surowym ojcem doprowadził 1730 do nieudanej ucieczki Fryderyka za granicę, ostro ukarany (m.in. pobytem w kostrzyńskiej twierdzy), został poddany bezwzględnemu wdrażaniu do dyscypliny wojskowej i sztuki rządzenia. Ten narzucony przemocą obowiązek stał się z czasem jego wewnętrzną potrzebą, a budowanie potęgi Prus pojmował jako podstawową rację stanu, bez względu na koszty ponoszone przez poddanych; prowadził jednocześnie życie intelektualne, pisał wiersze, grał na flecie, nawiązał korespondencję z Wolterem. W 1733 zawarł małżeństwo, które pozostało bezdzietne; całe życie nie interesował się kobietami.
Modernizacja państwa
Po objęciu tronu w toku wojen śląskich 1740–45 przeciw Austrii zdobył Śląsk, odnosząc m.in. głośne zwycięstwa pod Hohenfriedeberg (Dobromierz) i Soor (Trutnov). Zaliczany do władców absolutyzmu oświeconego, 1740–55 przeprowadził wiele zmian modernizujących państwo; był reformatorem sądownictwa pruskiego, inspiratorem przedsięwzięć kodyfikujących prawo, których zakończeniem i podsumowaniem był Pruski Landrecht (obowiązujący dopiero od 1794); popierał dynamiczną politykę gospodarczą, opierającą się na skrajnym protekcjonizmie państwowym; wspierał rozwój przemysłu i handlu, wprowadził kraj na drogę industrializacji manufakturowej; forsował (głównie na Śląsku) rozbudowę kopalnictwa i hutnictwa; utrzymał w pełni drakoński system fiskalny swego ojca, a odziedziczona i rozbudowana biurokracja zapewniła sprawne objęcie ludności systemem podatkowym. Akcentował zasadę osobistych rządów, traktując ją jako moralny obowiązek władcy, który winien być „pierwszym sługą państwa”; w sprawach armii i polityki zagranicznej Fryderyk sam decydował o wszystkim, pozostawiając ministrom jedynie ścisłe wykonawstwo. Po wojnach śląskich zbudował w Poczdamie, stanowiący widoczny dowód zwycięstwa, rokokowy pałac Sanssouci, w którym gromadził wokół siebie pisarzy (np. Woltera 1750–53) i artystów, co — wraz z twórczością pisarską — przyniosło mu przydomek Filozofa z Sanssouci.
Wojna siedmioletnia 1756–63, polityka wobec Polski
W celu zapobieżenia planom Austrii odzyskania Śląska rozpoczął w sojuszu z Wielką Brytanią wojnę; przeciw niemu wystąpiły: Francja, Rosja, Szwecja i wiele krajów niemieckich; krwawa i długotrwała wojna siedmioletnia 1756–63, w której Fryderyk Hohenzollern odniósł liczne wielkie zwycięstwa (Rossbach i Leuthen, obecnie Lutynia), wyczerpała siły obu stron, a pokój w Hubertusburgu utrzymał Prusy przy dotychczasowych zdobyczach, zapewniając im miejsce wśród europejskich mocarstw. Od 1763 Fryderyk odbudowywał kraj, realizując m.in. wielki program kolonizacji nowych terenów. Wobec Polski prowadził politykę agresywną: gwałty graniczne i machinacje walutowe w czasie wojen, a także przeciwdziałanie reformom państwa polsko-litewskiego; jej ukoronowaniem był I rozbiór Polski 1772, w którym Prusy, uzyskując połączenie terytorialne z Prusami Wschodnimi, zagarnęły Warmię, Pomorze Gdańskie (bez Gdańska i Torunia) oraz okręg nadnotecki. W 1778–79 w tzw. wojnie o sukcesję bawarską przeciw Austrii, zakończonej kompromisowym pokojem w Cieszynie, osłabił znacznie jej pozycję w Niemczech.
Ocena panowania
Nękany chorobami u schyłku życia, umocnił swój twardy, nieufny stosunek do ludzi — sceptyk i stoik w postawie filozoficznej, rządził samotnie; jego despotyczne panowanie, żądające bezwzględnej dyscypliny poddanych i służby dla państwa, były swoistą szkołą tresury dla armii i ludności; znacznie umocnił pruski militaryzm, a armia, licząca w roku jego śmierci ok. 200 tysięcy żołnierzy, należała do najlepszych w Europie. Jako wódz i mąż stanu uzyskał już u współczesnych przydomek Wielkiego. Przez całe życie parał się też piórem; pisywał — wyłącznie w języku francuskim — poezje, teksty filozoficzne i historyczno-wspomnieniowe, był także wielkim epistolografem epoki. Zmarł 17 VIII 1786 w Poczdamie. W XIX w. historiografia pruska gloryfikowała go jako wielkiego Niemca i prekursora idei zjednoczenia Niemiec.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Rauch Christian Daniel, pomnik konny Fryderyka II Wielkiego w Berlinie, 1840–51fot. L. Zielaskowski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Poczdam, Pałac Sanssouci (Niemcy)fot. A. Czerny/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia