Filadelfia, Philadelphia 
,
m. w USA, w stanie Pensylwania, przy ujściu rz. Delaware i Schuylkill do zat. Delaware (O. Atlantycki).
,
Filadelfia
Encyklopedia PWN
obszar metropolitalny F.–Wilmington–Atlantic City (częściowo w stanach: New Jersey, Delaware, Maryland) 5,3 mln (2008). Największe miasto stanu, jeden z gł. ośr. przem., handl., kult., nauk. i jeden z największych portów mor. kraju; przemysł metal., maszyn., elektrotechniczny, odzieżowy, chem. (w tym farm.), środków transportu (samochodowy, lotn., stoczn.), poligraficzny (pierwsza drukarnia zał. 1685), precyzyjny; port dowozowy ropy naftowej i rud metali; jeden z gł. w kraju ośr. przemysłu rafineryjnego; wielki węzeł kol., drogowy i lotn.; liczne wyższe szkoły (m.in. University of Pennsylvania, zał. 1779; Temple University, zał. 1884), instytucje nauk. (Franklin Institute, zał. 1824; Drexel Institute of Technology, zał. 1891; Curtis Institute of Music), duże biblioteki, słynna orkiestra symfoniczna, zał. 1900 (1912–38 dyrygentem był L. Stokowski), muzea (m.in. Philadelphia Museum of Art). Stare miasto, o charakterze handl., leży w widłach rz. Delaware i Schuylkill; dzielnice przem. są usytuowane gł. w południowej i północno-wschodniej części miasta.
Historia. W 1. poł. XVII w. osada szwedz.; 1681–82 na jej miejscu W. Penn zał. obecne miasto; prawa miejskie 1701; w XVIII w. gł. ośr. kult. kolonii bryt. w Ameryce, m.in. siedziba Amer. Tow. Filozoficznego (zał. 1743) i pierwszego amer. uniw. (zał. 1751) oraz kilkunastu bibliotek; do rozwoju miasta w XVIII w. przyczynił się B. Franklin (m.in. zał. szpital i straż pożarną); w 2. poł. XVIII w. ważny ośrodek walki o niepodległość Stanów Zjedn., 1774–89 miejsce obrad I i II Kongresu Kontynentalnego, 1776 — podpisania Deklaracji niepodległości Stanów Zjednoczonych, 1787 — uchwalenia konstytucji federalnej; 1790–1800 stol. USA, od 1799 stol. stanu; w XIX w. utraciła przywództwo polit. na rzecz Waszyngtonu, zaś gosp., finansowe i kult. na rzecz Nowego Jorku; siedziba Banku Stanów Zjednoczonych; napływ licznych imigrantów eur., w końcu XIX i pocz. XX w. także z Polski.
Zabytki. Domy mieszkalne i kościoły z XVII–XIX w. (m.in. Gloria Dei, z końca XVII w., katedra Św.Św. Piotra i Pawła z poł. XIX w.); liczne klasycyst. i neogot. budowle reprezentacyjne z XVIII w. (m.in. Independence Hall — wpisany na Listę Świat. Dziedzictwa Kult. i Przyr. UNESCO; Philosophical Hall, Congress Hall) i XIX w. (Second Bank of the United States, giełda, Philadelphia Athenaeum).
