Dunaj

Dunaj, niem. Donau, ukr. Dunaj, Dunai, węg. Duna, serb. i chorw. Dunav, rum. Dunărea, bułg. Dunaw, w starożytności: trackie, dackie Istros, gr. Danubios, łac. Ister, Danuvius,

rzeka w środkowej i południowo-wschodniej Europie;

Położenie w państwie: Niemcy, Austria, Słowacja, Węgry, Serbia, Rumunia, Ukraina, Bułgaria

Ujście: uchodzi do akwenu: Czarne, Morze

Długość: 2 850 km (druga, po Wołdze, rzeka Europy)

Powierzchnia dorzecza: 817 tys. km²

Przepływ średni: 6 430 m³/s (przy ujściu)

Główne rzeki zasilające: Inn, Drawa, Sawa, Morawa, Morawa, Cisa, Aluta, Seret, Prut

Główne miejscowości: Ulm, Ratyzbona, Linz, Wiedeń, Bratysława, Budapeszt, Nowy Sad, Belgrad, Ruse, Braiła, Tulcza, Gałacz, Izmaił

w Niemczech, Austrii, Słowacji, Węgrzech, Chorwacji, Serbii, Rumunii, w środkowym biegu stanowi częściowo granicę między Chorwacją a Serbią, w dolnym — między Rumunią a Serbią, Bułgarią i Ukrainą; długość 2850 km (druga, po Wołdze, rzeka Europy), powierzchnia dorzecza 817 tysięcy km². Powstaje poniżej miasta Donaueschingen z połączenia 2 potoków: Brege i Brigach (źródła na wschodnich stokach Schwarzwaldu). W górnym biegu (do Wiednia) płynie między Wyżyną Bawarską i przedgórzem Alp od południa a Wyżyną Szwabską, Wyżyną Frankońską i Masywem Czeskim od północy, początkowo w wąskiej i głębokiej dolinie (do miasta Ulm), następnie na przemian w wąskiej i szerokiej. W środkowym biegu (do Żelaznej Bramy) przepływa Kotlinę Panońską, powyżej Budapesztu przełamuje się przez wulkaniczne Średniogórze Węgierskie; przez Wielką Nizinę Węgierską płynie w szerokiej dolinie (5–20 km); między górami Banackimi a Wschodnioserbskimi tworzy największy przełom (Żelazna Brama). W dolnym biegu, na Nizinie Wołoskiej, w szerokiej (7–20 km) dolinie liczne starorzecza, odgałęzienia i jeziora. Przy ujściu do Morza Czarnego tworzy zabagnioną deltę (powierzchnia 3,5 tysiąca km²), dzieląc się na 3 główne ramiona: Kilia, Sulina, Św. Jerzy. Najdłuższe dopływy: Inn, Drawa, Sawa, Morawa (prawe), Morawa, Cisa, Aluta, Seret, Prut (lewe). Średni przepływ przy ujściu 6430 m³/s, maksymalny — około 20 000 m³/s, minimalny — 2000 m³/s. Ważna droga wodna; statki morskie dochodzą do Braiły; w 1993 połączona z Renem (Kanał Ren–Men–Dunaj). W Żelaznej Bramie, przy zaporze Djerdap, wielka elektrownia wodna (2050 MW); w Gabčíkovie zapora i elektrownia wodna. W 1978 zbudowano kanał nawadniający Dunaj–Cisa–Dunaj, 1984 — Kanał Dunaj–Morze Czarne; w delcie (wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO) kilka rezerwatów (m.in. ostoja pelikana białego); główne miasta nad Dunajem: Ulm, Ratyzbona, Linz, Wiedeń, Bratysława, Budapeszt, Nowy Sad, Belgrad, Ruse, Braiła, Gałacz, Izmaił. Sytuację prawną Dunaju określały m.in. traktat paryski z 30 III 1856 i konwencja z 23 VII 1921. Obecnie obowiązuje konwencja belgradzka z 18 VIII 1948; stronami jej były: Bułgaria, Czechosłowacja, Jugosławia, Rumunia, Ukraina, Węgry, ZSRR i Austria (przystąpiła 1959); wg konwencji żegluga na Dunaju jest wolna i otwarta dla obywateli, statków handlowych i towarów wszystkich państw; konwencja powołała do życia Komisję Dunaju, do której kompetencji należy m.in.: czuwanie nad wykonaniem postanowień konwencji, opracowywanie ogólnych planów wszelkich robót technicznych dotyczących żeglugi, wykonywanie niektórych robót, wprowadzanie jednolitego systemu urządzeń dróg żeglownych, ustalanie podstawowych reguł odnoszących się do żeglugi na Dunaju, uzgadnianie działalności służby hydrometeorologicznej.

Dunaj w Ulm (Niemcy)

Dunaj, stopień wodny Gabčíkovo/Čunovo

Budapeszt, most wiszący Lánchíd (Węgry)

Ratyzbona, widok miasta od strony Dunaju, z górującą gotycką katedrą (Niemcy)