Cyganie, nazwa własna większości Roma, część żyjących w Europie Zachodniej określa się Sinti,
lud częściowo osiadły, częściowo koczowniczy, zamieszkujący całą Europę (główne skupiska: Rumunia, Czechy, Bułgaria, Węgry, Słowacja), Azję (Azję Mniejszą, Azję Środkową, Syberię, Kaukaz), Amerykę Północną i Amerykę Południową, Australię;
Cyganie
Encyklopedia PWN
liczebność w zależności od źródła 2–5 mln; mówią wieloma dialektami, z których składa się język cygański (romski); Cyganie nie mają własnej religii, przyjmują religię dominującą w kraju ich pobytu; żyją w izolacji kulturowej i społecznej, podporządkowując się własnym prawom i tradycji. Pierwotną ojczyzną Cyganów były Indie. W V–X w. (jest to przedmiot sporów badaczy) wyruszyli poza Półwysep Indyjski. Badania nad dialektami cygańskimi pozwoliły na ustalenie pochodzenia Cyganów i głównych etapów ich migracji do Europy — przez Persję, Armenię i Grecję. W XIV w. Cyganie przebywali w południowo-wschodniej Europie, najdawniejsze świadectwa ich bytności pochodzą z Dubrownika (1362) i Wołoszczyzny (1385), a potem z Zagrzebia, miast Peloponezu i wybrzeża Epiru; w Polsce i zachodniej Europie pojawili się w początkach XV w.; od połowy XVI w. wysyłano ich karnie do kolonii w Afryce i Ameryce Południowej, a potem do Ameryki Północnej; w połowie XIX w. przybyli do Australii. W wielu państwach stali się ofiarami krwawych prześladowań, co spowodowało przyspieszenie ich dalszej migracji, utrwalało izolację społeczną i kulturową. W czasie II wojny światowej w obozach koncentracyjnych i licznych egzekucjach zginęło 400–500 tysięcy Cyganów. Zmiany polityczne przełomu lat 80. i 90. XX w. w krajach Europy Wschodniej i otwarcie granic wyzwoliło kolejną falę migracji Cyganów — głównie z Rumunii i Bułgarii — do Polski i dalej do Europy Zachodniej.
Cyganie w Polsce. Pierwsze świadectwo o obecności Cyganów w Polsce pochodzi z 1401; wydane w XVI i XVII w. ustawy banicyjne tylko częściowo były realizowane. Od XVII w. do 1795 istniał w Polsce urząd królów cygańskich, wywodzących się z reguły z polskiej szlachty, mianowanych lub zatwierdzanych przez kancelarię królewską. Miał na celu podporządkowanie Cyganów przepisom administracyjnym, ale również ich obronę przed szykanami i niesprawiedliwością. W 1791 uniwersał Komisji Obojga Narodów zapewniał Cyganom prawa obywatelskie. II RP zamieszkiwało ok. 30 tysięcy Cyganów (1930). Większość wędrowała z taborami, część jednak prowadziła osiadły tryb życia (głównie na południu kraju), zajmując się rzemiosłem i pracą najemną. Według spisu powszechnego z 2002 w Polsce mieszka 12,9 tysiąca Cyganów. Na mocy rozporządzenia władz polskich 1964 zmuszono Cyganów do porzucenia życia w taborach i osiedlenia, w praktyce jednak prowadzili oni wędrowny tryb życia do końca lat 70. Cyganie zamieszkujący Polskę dzielą się na 2 zasadnicze grupy, zróżnicowane pod względem kulturowym i językowym: Cyganie mający w swej niedawnej historii tradycję wędrowania (Łowarzy — koniarze, przybyli w XIX w. z terenów węgierskojęzycznych; Kełderasze — kotlarze, przybyli w XIX w. z terenów rumuńskojęzycznych oraz Polska Roma — żyjący na ziemiach polskich od XVI w., wśród których wyróżnia się Cyganów wywodzących się z byłego zaboru rosyjskiego, zwanych Chaładytka Roma, Cyganów wywodzących się z zaboru pruskiego, zwanych Sasytka Roma oraz Galicjaków z byłego zaboru austriackiego); druga grupa mniej liczna, prowadząca od pokoleń osiadły tryb życia, to Cyganie karpaccy, zwani przez tych z grupy pierwszej Bergitka Roma (Cyganie górscy) — przybyli oni w XVIII w. z południowej strony Karpat (z węgierskiej wówczas Słowacji). Tradycyjne zajęcia: kowalstwo, kotlarstwo, handel wędrowny (głównie końmi), wróżbiarstwo; twórczość artystyczna to głównie baśnie, pieśni, tańce i muzyka (poetka Papusza). Od 1991 działa Ogólnopolskie Stowarzyszenie Romów z siedzibą w Oświęcimiu. Od 1990 ukazuje się w Białymstoku miesięcznik „Rom p-o Drom” w języku polskim i dialektach romskich, od 1995 kwartalnik „Dialog–Pheniben”, wydawany w Oświęcimiu.
