Aragonia
 
Encyklopedia PWN
Aragonia, Aragón Wymowa,
region autonomiczny i kraina historyczna w północno-wschodniej Hiszpanii, graniczy z Francją;
pow. 47,7 tys. km2, 1,3 mln mieszk. (2014); gł. miasta i ośr. gosp.: Saragossa (stol.), Huesca, Teruel. W środkowej części pagórkowata Kotlina Aragońska, rozcięta dolinami rz. Ebro i jej dopływów (Jalón, Gállego), na północy Pireneje (Aneto 3404 m), na południu G. Iberyjskie (Moncayo 2313 m). Podstawą gospodarki jest rolnictwo oparte gł. na sztucznym nawadnianiu; uprawa zbóż, buraków cukrowych, warzyw (gł. pomidory), oliwek; w górach hodowla owiec; wydobycie węgla brunatnego, rud żelaza; przemysł elektromaszynowy, chem., spoż. (gł. Saragossa); turystyka; Park Nar. Ordesa.
Historia. Ziemie na przeł. III i II w. p.n.e. opanowane przez Rzym, po 414 n.e. zajęte przez Wizygotów, 712–714 — Arabów, których władza nie objęła górskich dolin Pirenejów; powstały tam lokalne hrabstwa, wśród nich na pocz. IX w. hrabstwo Aragonia wokół m. Jaca; od 922 w składzie Królestwa Nawarry; od 1035 królestwo, które skupiło następnie posiadłości chrześc. w Pirenejach oraz wypierało muzułmanów na południe (1118 zdobycie Saragossy), stając się jedną z gł. sił rekonkwisty; 1137 unia z hrabstwem Barcelony; zjednoczona monarchia aragońsko-katalońska prowadziła ekspansję na południe Francji (do klęski 1213 w bitwie k. Tuluzy), a w XIII w. zajęła Baleary i Walencję, urastając do rangi jednego z najsilniejszych państw Płw. Iberyjskiego; uwaga jego władców skoncentrowała się na polityce śródziemnomor.; XIII–XV w. opanowali oni Sycylię, Sardynię i Neapol, od poł. XIV w. dominowali nad zachodnią częścią basenu M. Śródziemnego; na właściwej Aragonii do XV w. spoczywał ciężar obrony przed naporem Kastylii; od 1479 państwo połączone unią personalną z Kastylią (przez małżeństwo Ferdynanda aragońskiego z Izabelą kastylijską 1469), utworzyło z nią Królestwo Hiszpanii; 1707 zniesiono odrębności prawne i uprawnienia autonomiczne Aragonii; 1808–09 w czasie najazdu Napoleona I teren zaciętej obrony linii Ebro, m.in. Saragossy (udział oddziałów pol. u boku Francuzów); w okresie hiszp. wojny domowej 1936–39 zwolennicy F. Franco opanowali zachodnią i środkową Aragonię już 1936, pozostałą część — III–IV 1938 w toku tzw. ofensywy aragońskiej; 1982 zatwierdzenie statutu wspólnoty autonomicznej.
zgłoś uwagę
Ilustracje
Saragossa, katedra od strony Ebro (Hiszpania) fot. L. Adamski/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Poblet, opactwo cystersów (Katalonia, Hiszpania)fot. Glob 4/A. Pisera
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia