Arabska Wiosna
 
Encyklopedia PWN
Arabska Wiosna, Arabska Wiosna Ludów, Tunisami,
określenie kontestacji społecznej na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej 2010–13.
Miały one różne przyczyny: walczono o prawa człowieka (Tunezja, Egipt, Syria), o przeciwdziałanie korupcji (Tunezja, Egipt), o poprawę warunków bytowych (Tunezja, Egipt, Libia, Syria), o liberalizację systemu politycznego (Libia, Jemen, Syria), konflikty miały podłoże etniczne (Libia, Jemen) lub wyznaniowe (Bahrajn, Syria). Charakterystyczną cechą Arabskiej Wiosny były jednoczesne wystąpienia rewolucyjne w wielu krajach, szeroko wykorzystano do komunikacji portale społecznościowe. Ruch ten miał charakter wolnościowy i demokratyczny, podatny był jednak na wpływy środowisk fundamentalistycznych. Upadek dyktatur północnoafrykańskich (państwa o ustroju monarchicznym okazały się bardziej odporne na skutki A.W.) doprowadził do destabilizacji rejonu Libii, Tunezji i Egiptu i pośrednio spowodował zjawisko masowego uchodźstwa z Afryki do Europy. Zazwyczaj dzieli się je na trzy fazy: 2011 — masowe protesty, 2012 — okres wycofywania się i skupienia na lokalnych problemach, 2013 — ingerencje regionalnych i międzynarodowych mocarstw.
Za początek Arabskiej Wiosny uważa się rewolucję (tzw. jaśminową) w Tunezji XII 2010–III 2011, w której wyniku obalono dotychczasowego prezydenta Zajna al-Abidina Ibn Alego. 25 I 2011 zaczęła się rewolucja w Kairze, II 2011 w Libii, Jemenie i Bahrajnie, a III 2011 w Syrii. W Tunisie, po ucieczce prezydenta Zajna al-Abidina Ibn Alego, władzę objął rząd jedności narodowej. Dokonano procesów rozliczeniowych i delegalizacji dawnej monopartii Zgromadzenia Demokratyczno-Konstytucyjnego. Wybory do Zgromadzenia Konstytucyjnego 23 X 2011, w których zwyciężyła konserwatywna (islamska) Partia Odrodzenia (przywódca R. al-Ghannuszi), miały frekwencję 90%. Konstytucja została uchwalona 26 I 2014.
W Egipcie protesty miały podłoże przede wszystkim polityczno-społeczne. Na masową skalę protestujący wykorzystywali Internet (szczególnie serwis Twitter), dostęp do ktorego był przez władzę (podobnie jak i telefonia komórkowa) blokowany. Protesty trwały 25 I–11 II 2011, siły bezpieczeństwa dokonywały masowych aresztowań. Po ustąpieniu H. Mubaraka władzę przejęło wojsko, zawieszono kontytucję i rozwiązano parlament. W III 2011 przeprowadzono referendum w sprawie poprawek do konstytucji, IV 2011 aresztowano też H. Mubaraka i jego synów. Kolejna fala protestów VI–VII 2011 (demonstrujący domagali się rozpoczęcia procesów demokratyzacji w kraju i osądzenia byłego prezydenta i jego współpracowników) została krwawo stłumiona. Wybory parlamentarne odbyły się 28 XI 2011 — wygrała je powiązana ze Stowarzyszeniem Braci Muzułmanów Umiarkowana Partia Wolności i Sprawiedliwości, a 23–24 V 2012 wybory prezydenckie — prezydentem został M. Mursi. Jego rządy cechował silny konserwatyzm islamski, wobec braku wystarczającego wsparcia ze strony parlamentu sprawował władzę za pomocą dekretów, czemu towarzyszyły kolejne protesty. Został obalony w VII 2013 w wyniku wojskowego zamachu stanu, po którym władzę ponownie przejęła armia (prezydentem po wyborach w I 2014 został przywódca puczu, przeciwnik islamskich ruchów radykalnych generał A. al-F. As-Sisi). Islamistyczne Stowarzyszenie Braci Muzułmanów zostało zdelegalizowane.
Pierwsze duże protesty w Libii odbyły się w 15–17 II 2011 w Bengazi i miały podłoże polityczne (liberalizacja systemu) oraz społeczne (poprawa warunków bytowych). Próba stłumienia wystąpień przez M. Al-Kaddafiego spowodowała radykalizację postaw protestujących i rozpoczęcie walki zbrojnej z reżimem. Wojna domowa objęła zwłaszcza nadmorskie części państwa — głównym ośrodkiem rebeliantów zostało położone w Cyrenajce Bengazi (Tymczasowa Rada Narodowa; utworzona 26 II 2011), ośrodkiem sił rządowych pozostał Trypolis; 19 III 2011 wobec ofensywy wojsk wiernych Kaddafiemu rozpoczęła się interwencja zbrojna państw NATO, mająca wesprzeć siły rebeliantów w walce z wojskami rządowymi. Po zdobyciu przez tych pierwszych Trypolisu (23 VIII 2011) i śmierci M. Al-Kaddafiego (20 X 2011) wojna domowa formalnie się zakończyła (23 X 2011), choć sytuacja w dalszym ciągu nie była stabilna. Wolne wybory do Generalnego Kongresu Narodowego odbyły się 7 VII 2012 (frekwencja 63%); zwycięstwo odniosły w nich konserwatywne siły świeckie, dążące do wprowadzenia zmian na wzór tunezyjski. Ataki terrorystyczne ze strony fundamentalistów islamskich w Trypolisie 11 i 12 IX 2012 i utrzymywanie się systemu klanowo-plemiennego, doprowadziły do narastania chaosu w kraju. Kolejne wybory (25 VI 2014) cechowały się niską (18%) frekwencją, zaowocowały też powstaniem dwuwładzy — w Trypolisie działa Powszechny Kongres Narodowy, zdominowany przez islamistów, którzy nie uznali ważności wyborów, a w Bengazi nowowybrane Zgromadzenie Konstytucyjne, mające poparcie międzynarodowe.
Demonstracje w jemeńskiej Sanie 27 I 2011 wybuchły w związku z zamierzoną przez dotychczasowego prezydenta Alego A. Saliha zmianą konstytucji, mającą mu zagwarantować kolejną kadencję rządów. Trwające do 2 II 2011 protesty zostały krwawo stłumione (ponad 500 zabitych i tyluż rannych). Kolejna fala demonstracji, już ze wsparciem także szejków głównych plemion, miała miejsce od 20 II 2011, a po krwawych wydarzeniach z 18 III 2011 (ataki snajperów na demonstrantów)do protestujących przyłączyli się dawni przedstawiciele reżimu. W V 2011 wybuchły walki z oddziałami plemiennymi. Prezydent Ali A. Salih został 3 VI 2011 ranny w walkach w stolicy i udał się na leczenie do Arabii Saudyjskiej, w której stolicy Rijadzie podpisał 23 XI 2011 porozumienie z opozycjonistami, gwarantując przekazanie władzy dotychczasowemu wiceprezydentowi Abd Rabu Mansir Hadiemu, który II 2012 w wyniku wyborów prezydenckich (był jedynym kandydatem) został wybrany na tę funkcję.
W Bahrajnie demonstracje większości szyickiej (u władzy mniejszość sunnicka) trwały od 14 II 2011, nastąpiła okupacja placu Perłowego w Manamie (18 II protestanci zostali ostrzelani i ostatecznie 16 III rozpędzeni przez policję). Szyiccy parlamentarzyści z ruchu Al-Wafak zrezygnowali ze sprawowania mandatów 1 III 2011. Interwencja wojskowa Arabii Saudyjskiej w Bahrajnie nastąpiła 13–14 III 2011, a od VI 2011 przeprowadzano procesy sądowe demonstrantów (oskarżeni o próbę obalenia monarchii). 2 VII rozpoczęto rozmowy rządu z opozycją (Al-Wafak), które ostatecznie zakończyły wydarzenia Arabskiej Wiosny w Bahrajnie.
W Syrii zwołana została za pomocą Facebooka 15 III 2011demonstracja w Damaszku przeciwko dyktaturze partii Baas i stanowi wyjątkowemu. Trzy dni później rozpoczęły się zamieszki antyrządowe w Deraa (na południu kraju), krwawo stłumione do 23 III 2011. Pomimo protestów prezydent B. al-Asad nie odwołał stanu wyjątkowego, a począwszy od 9 IV ponownie pocyfikowane były protesty w Deraa i Latakijji. Kolejna demonstracja w Damaszku odbyła się 15 IV 2011 i spowodowała przyjęcie 19 IV 2011 ustawy o zniesieniu (od 21 IV) stanu wyjątkowego (tym samym władze przyzwoliły na pokojowe demonstracje). Pomimo tych ustępstw wojsko wkroczyło 25–26 IV do Deraa. Po ponownym wybucuh masowych demonstracji 28 V 2011, rząd zapowiedział amnestię, zanegowaną jednak przez opozycję emigracyjną. Zaangażowanie wojska w tłumieniu protestów podlega zmianom (6 VI 2011 walki w Dżisr asz-Szughur, 29 VI armia wycofuje się z Hamy). Na B. al-Asada USA wywierały nacisk, by rozpoczął on reformy wewnętrzne; opozycja była przeciwna rozpoczęciu dialogu z reżimem Asada dopóki prześladowania protestujących się nie zakończą. 17 VII 2011 ponownie doszło do starć demonstrantów z policją w wielu miastach Syrii. Okres ten charakteryzował się z jednej strony prowadzeniem polityki pozornych ustępstw (projekt ustawy o udziale partii opozycyjnych w wyborach), z drugiej dalszą eskalacją konfliktu (31 VII pacyfikacja przez wojsko Hamy i Latakijji). 25 VIII opozycja powołała w tureckim Stambule Narodową Radę Syryjską, mającą koordynować działania przeciwko dyktaturze B. al-Asada. W wojnie domowej początkowo stronami konfliktu były wojska rządowe (mające wsparcie alawitów, chrześcijan i druzów) oraz oddziały rebelianckie (rekrutujące bojowników spośród ludności sunnickiej; ok. 70% ludności kraju) — szczególnie intensywne walki prowadzono o miasto Hims (XII 2011–II 2012). Pomimo zawieszenia broni (12 IV 2012) walki nadal trwały przeradzając się począwszy od 2013 w multilateralną wojnę, której trzecią stroną stały się siły powstałego Panstwa Islamskiego, kontrolującego tereny wschodniej Syrii.
Wydarzenia Arabskiej Wiosny objęły również w ograniczonym stopniu inne kraje Maghrebu: Maroko (zmiany w rządzie), Algierię i Mauretanię, a także Sudan i Somalię. Na Bliskim Wschodzie protesty o różnym natężeniu miały miejsce w Arabii Saudysjkiej, Iraku, Jordanii (zmiany w rządzie), Kuwejcie, Libanie i Omanie (zmiany w rządzie).
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia