Afganistan. Literatura
 
Encyklopedia PWN
Afganistan. Literatura.
Rozwijała się w 2 językach: farsi (perskim) i paszto. Literatura farsi dziedziczy tradycje średniow. literatury perskiej i tadżyckiej. W poezji, która wykazuje przewagę nad prozą, dominują tradycyjne formy, tematyka i symbolika. W prozie pers. klasycznym wzorcem jest XI-wieczna kronika Bajhakiego. Literatura w języku perskim rozwijała się gł. w Heracie i Kabulu. Datowanie najstarszych zachowanych fragmentów literatury paszto jest niepewne: Mohammad Chattak (XVIII w.) uważał, że część utworów w oprac. przezeń antologii pochodzi z VIII w. Niektóre wiersze z Tazkiratu'l-Aulija [‘żywotów świętych’] Sulejmana Maku są przypisywane poetom z XI w., a część wierszy z antologii Pata Chazana [‘nieznana skarbnica’] ma pochodzić z XIII w. W 1417 Szajch Mali miał napisać dzieje plemienia Jusufzajów (zabytek zaginął). Pierwszy zabytek paszto, którego autorstwo jest pewne, to Chejr ol-Bajan [‘najlepsza wieść’] Bajazida Ansariego, przywódcy mistycyzującej sekty rouszani. Pisana rymowaną prozą, składa się z fragmentów w językach arab., perskim i paszto. W XVII w., w okresie walki z panowaniem mong., pojawiła się poezja świecka; jej przedstawicielem jest Chuszhal Chan Chattak, przywódca plemienia Chattaków, ‘’uważany za największego poetę afgańskiego. Twórczość poet. uprawiali również jego potomkowie. Wybitnym lirykiem był Rahman Baba, którego miłosne i refleksyjno-mistyczne wiersze są dotąd popularne. Poetą był też Ahmad Szah Durrani, założyciel państwa afgańskiego. W 2. poł. XIX w. narodziła się proza paszto. W Peszawarze działali Moulawi Ahmad, Mir Ahmad Rezwani (twórca pierwszej gramatyki paszto) oraz Munszi Ahmad Dżan, pierwszy prozaik, który tworzył dzieła oryginalne. Ruch panafgański, powstanie Akad. Paszto oraz pism lit. w pierwszych dziesięcioleciach XX w. przyczyniły się do rozwoju literatury afgańskiej; za przywódcę tego ruchu uważa się Mahmuda Tarzi. W latach 20. ukazały się (gł. w Kabulu) liczne utwory w paszto — wiersze, opowiadania, literatura dydaktyczna (Salih Mohammad Kiamuddin Hadim, G. Ulfat). Pisarze Burhanuddin Kuszkaki, Mohammad Rafiq Qani reprezentowali na ogół poglądy konserwatywne. W latach 30. powstała grupa lit. Aktywna Młodzież, reprezentująca poglądy mieszczańskiej inteligencji, nawołująca do walki z nędzą i zacofaniem (A. Benawa, Gulam Hasan Safi, Muhammad Arslan Salini). Uznanie języka paszto za urzędowy (1936) spowodowało przyspieszenie rozwoju literatury paszto i zmniejszenie znaczenia literatury perskiej, choć sam język perski zachował swą pozycję. Literatura paszto czerpała z bogatego folkloru afgańskiego, eseistyka nawiązywała do tradycji rozprawy moralizatorskiej (Gorzkie rozmyślania Benawy, w prozie rymowanej). W prozie dominowały nowele i opowiadania. Rozwój publicystyki i reportażu w latach 40. wzbogacił formy lit. wyrazu (M.H. Żobal). Poezja nawiązywała do lud. pieśni o bohaterach w okresie wojen z Anglikami (została wzbogacona o motywy patriotyczne) lub do krótkich, lud. form wierszy, ballad, utworów satyr. i lirycznych. Po kwietniu 1978 afgańska literatura rozwijała się dwutorowo: w Afganistanie (gł. nurt ideowy, prorewolucyjny) oraz na emigracji; 1985 w Peszawarze powstał Związek Pisarzy Wolnego Afganistanu; odżyły tradycje poezji patriotycznej (m.in. twórczość Rafigha Dżana); po 1990 głównie na emigracji, także w języku kraju przyjmującego (A. Rahimi, H. Qaderi).
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia