Ibn Sina

fot. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

Ibn Sina, Abū ‘Alī al-Ḥusayn Ibn Sīnā, Awicenna, ur. 980, Afshana k. Buchary, zm. 1036 lub 1037,

jeden z najwybitniejszych filozofów arabskich, uczony, lekarz.

Urodził się 980 w Afszanie koło Buchary. Życie Ibn Siny jest znane dzięki autobiografii, uzupełnionej przez ucznia, Abu Ubajd al-Dżuzdżaniego. Ibn Sina pochodził z rodziny urzędniczej związanej z sektą isma’ilitów. Jako młodzieniec posiadł doskonałą znajomość Koranu i muzułmańskiej literatury, włączając w to prawo, astronomię, medycynę i filozofię. Gdy wyleczył sułtana Buchary, Nuha Ibn Mansura, uzyskał dostęp do jego bogatej biblioteki. Po śmierci sułtana Ibn Sina był wezyrem na dworze jego następcy, Alego Ibn Szams ad-Dawli. Na skutek intryg odsunął się od dworu i niejednokrotnie musiał się ukrywać. Osiadł w Hamadanie na dworze Ala ad-Dawli, gdzie zmarł 1037.

Dzieła

Najbardziej znane dzieła to: Al-Kanun fi at-tibb [‘kanon medycyny’], Asz-Szifa [‘księga uzdrowienia’] — najważniejsze dzieło filozoficzne obejmujące logikę, fizykę, matematykę i metafizykę, An-Nadżat [‘księga wybawienia’], Ujun al-hikma [‘źródło mądrości’], Daniszname [‘księga wiedzy’], Al-Iszarat wa-at-tanbihat [‘księga wyjaśnień i uwag’].

Cel filozofii

Według Ibn Siny celem filozofii jest dotarcie do ostatecznych prawd na temat rzeczywistości. Skoro przyczyną wszystkiego, co istnieje, jest Bóg, będący czystym intelektem, a wszystkie poziomy rzeczywistości w sposób konieczny emanują z Boga, to świat jest w swej strukturze racjonalny. Kluczem do racjonalności świata jest logika, która pokazuje, w jaki sposób należy rozwijać wiedzę, wychodząc od pierwszych, fundamentalnych i oczywistych zasad, obejmujących zarówno podstawowe pojęcia (np. istniejący, rzecz, konieczny), jak i prawa logiki. Filozofię Ibn Sina dzielił po Arystotelesowsku na filozofię teoretyczną oraz praktyczną. Filozofia teoretyczna bada 3 zasadnicze grupy przedmiotów: te, którym przypisuje się ruch zarówno w rzeczywistości, jak i w myśli (fizyka), także te, którym przypisuje się ruch w rzeczywistości, ale nie w myśli (matematyka), oraz te, które w żaden sposób nie wiążą się z ruchem (metafizyka).

Metafizyka, dowód istnienia Boga

Metafizyka jest najdoskonalszą z nauk teoretycznych, zajmuje się badaniem przyczyn rzeczywistości, a przede wszystkim stara się dotrzeć do ostatecznej przyczyny wszystkiego, tj. do Boga. Jedynie Bóg jest prostym, absolutnym istnieniem, a pozostałe byty są złożone: ich istota różni się od istnienia, które jest przypadłością istoty. Na podstawie definicji rzeczy nie można wnosić, że ta rzecz istnieje. Wszystko, co w świecie istnieje, jest albo bytem koniecznym, albo bytem możliwym. Każdy byt możliwy, aby zaistniał, musi być uprzyczynowany przez coś innego, a ponieważ w ciągu przyczyn nie można iść w nieskończoność, to należy przyjąć, że ciąg ten ma człon pierwszy, pierwszą przyczynę, która sama z siebie istnieje w sposób konieczny. W ten sposób Ibn Sina dowodził istnienia Boga. Bóg jest bowiem nie tylko pierwszym poruszycielem, ale także najwyższym intelektem, którego aktywność polega na wiecznej samoświadomości, z której rodzi się pierwsza inteligencja. Owa inteligencja, poznając konieczność Bożego istnienia, wyłania z siebie drugą inteligencję. Pierwsza inteligencja poznaje również samą siebie w aspekcie konieczności swego źródła oraz w aspekcie możliwości swej własnej egzystencji i to poznanie przyczynia się do powstania duszy oraz ciała pierwszej sfery niebieskiej. Ibn Sina wpisuje w schemat astronomiczny emanację kolejnych inteligencji. Proces ten biegnie gradualnie aż do dziesiątej inteligencji, która ma tak małą moc, że nie jest w stanie emanować z siebie żadnych wiecznych substancji. Inteligencja ta, to tzw. intelekt czynny, który oddziela świat nadksiężycowy od świata podksiężycowego, a jego aktywność polega na ustawicznym wypromieniowywaniu form substancjalnych i poznawczych.

Struktura bytów materialnych

Opisując strukturę bytów materialnych, Ibn Sina odwoływał się do złożenia z materii i formy. W bytach ożywionych formą substancjalną jest dusza, która jest pierwszą doskonałością organiczną, naturalnego ciała, której zadaniem jest spełnianie funkcji życiowych. Gdy mieszanina pierwiastków składających się na ciało jest w stanie największej równowagi, to przyjmuje ono duszę ludzką. Dusza ludzka względem ciała spełnia funkcje formy, natomiast ujęta sama w sobie jest niecielesną substancją. Ciało nie jest w żadnym razie przyczyną duszy, toteż zniszczenie ciała nie pociąga za sobą zniszczenia duszy, a zatem dusza ludzka jest nieśmiertelna. Władze duszy Ibn Sina definiuje w terminach ich epistemologicznych funkcji. Poznanie ma swój początek w zmysłach, a władze przetwarzające dane zmysłów, to — oprócz samych zmysłów zewnętrznych — zdolność twórcza, wyobraźnia, osąd i pamięć. Operacja na obrazach zmysłowych nie jest w stanie dać wglądu w istotę rzeczy, doprowadzić do ujęcia tego, co powszechne. Ma to bowiem miejsce wyłącznie wtedy, gdy dusza podda się wpływowi intelektu czynnego i przejmie od niego formę poznawczą. Ludzie tworzą hierarchię ze względu na ich zdolność nabywania wiedzy: najwyżej w tej hierarchii stoją prorocy, którzy mają bezpośredni, natychmiastowy dostęp do świata intelligibilnego. Dusza ludzka, jak pisze Ibn Sina, ma 2 oblicza: jej władza poznania kieruje się w stronę świata intelligibilnego, jej władza działania kieruje się w stronę świata doczesnego. Bóg stworzył świat, który zawiera dobro i zło; zło jest brakiem dobra, a zatem jest czymś przygodnym w świecie. Człowiek, żyjąc i działając w takim świecie, musi dokonywać wyborów i to one określą, czy dusza zasłuży na nagrodę czy karę.

Wpływ na potomnych

Pierwsze przekłady pism Ibn Siny zostały dokonane w Toledo w połowie XII w.; Gerard z Cremony przełożył jego Kanon medycyny. Pisma Ibn Siny miały decydujący wpływ na recepcję arystotelizmu na przełomie XII i XIII w., toteż ten nurt arystotelizmu określa się mianem arystotelizmu eklektycznego lub awicennizującego (św. Bonawentura, R. Grosseteste, R. Bacon). Pod wpływem Ibn Siny pozostawał także Jan Duns Szkot. Dzieła: Opera in lucem redacta ab Andrea Belunensi (Opera philosophica) (Wenecja 1495, reprint 1961); przekład polski: Metafizyka (1973), Księga wiedzy (1974).

Awicenna, Al-Kanun fi at-tibb, strona z rękopisu, XV w.