gramatyka

gramatyka

[gr. téchnē grammatikḗ < grámma ‘litera’, grammatikós ‘dotyczący liter’, ‘literowy’, téchnē ‘sztuka’],

termin używany w 2 znaczeniach; może oznaczać albo sam mechanizm językowy (tj. zbiór środków formalnych), który pozwala mówiącym posługiwać się językiem, albo naukę o tym mechanizmie;

poszczególne teorie języka różnorako modyfikują treść i zakres pojęcia gramatyki. W językoznawstwie tradycyjnym dominowała interpretacja pragmatyczna gramatyki jako zbioru przepisów prowadzących do opanowania języka. Językoznawstwo strukturalistyczne, analizujące język jako system znaków, kładzie nacisk na dwustopniowość tego systemu, opartego na jednostkach diakrytycznych na niższym szczeblu hierarchii strukturalnej i na jednostkach semantycznych na wyższym. Pojęciem gramatyki obejmuje się na ogół ów wyższy szczebel, tj. system (czy system systemów) jednostek znaczących języka; tak rozumiana gramatyka dzieli się na morfologię i składnię, natomiast poza jej granicami pozostaje fonologia. Przy rozszerzeniu pojęcia „język” na wszelkie systemy semiotyczne gramatyka jest to zbiór instrukcji, jak organizować jednostki danego języka (systemu) w ciągi linearne, stanowiące poprawne wyrażenia tego języka (systemu) lub jak interpretować takie ciągi. Zależnie od tego, czy przedmiotem opisu gramatycznego jest system języka w danym przekroju synchronicznym, czy ewolucja tego systemu, mówimy o gramatyce opisowej lub hist.; opis porównawczy ewolucji kilku systemów językowych od wspólnego stanu wyjściowego to gramatyka porównawcza tych języków.