jaźni

Encyklopedia PWN

[sanskr. at ‘oddychać’, an ‘poruszać się’, atman ‘jaźń’, ‘istota rzeczy’, ‘natura’, ‘cecha charakterystyczna’, zaimek zwrotny ‘się’],

filoz. ind. w filozofii i religiach indyjskich odwieczny, niezniszczalny pierwiastek duchowy tkwiący w istotach;

archetyp

[gr., ‘prawzór’],

psychol.

asceza

[gr. áskēsis ‘ćwiczenie’, ‘wprawianie się’],

zespół różnorodnych praktyk rel. (fiz. i duchowych), stanowiących jedną z najbardziej znanych metod doskonalenia życia rel. człowieka.

autonomia

[gr., ‘samorząd’],

filoz., socjol., teol. Autonomia to niezawisłość woli lub sumienia wykluczająca zależność od determinującego wpływu oddziałujących „z zewnątrz” (zatem heteronomicznych) czynników empirycznych, mających źródło w różnie ujmowanym prawodawstwie Bożym (teonomia) albo pochodzących od jakiegokolwiek autorytetu lub władcy (np. polityczna). W rozumieniu mocniejszym autonomia oznacza możliwość ustanawiania przez podmiot moralny własnych reguł postępowania, przeciwstawianych zarówno empirycznej heteronomii, jak i teonomii; jest traktowana jako centralna kategoria uzasadniająca próby budowania moralności bez etyki przez osoby odpowiedzialne, bo korzystające z autonomii (jak w koncepcjach „moralności ponowoczesnej”, np. u Z. Baumana). W ujęciu słabszym autonomia jest kojarzona nie tyle z wolą, co z sumieniem (lub rozumem praktycznym) podmiotu moralnego, który może samodzielnie ustalać reguły postępowania albo na zasadzie wolności, albo przez uzgodnienie przyrodzonych skłonności i niesprzecznych z nimi obowiązków, odkrywanych raczej niż konstytuowanych przez rozum praktyczny.

ciało,

filoz. w systemach filoz. i rel. drugi, oprócz duszy, element tworzący człowieka.

cogito

[łac.],

filoz. skrót sformułowania R. Descartes’a cogito ergo sum [‘myślę, więc jestem’] z Rozprawy o metodzie;

Encyklopedie i leksykony PWN – zobacz ofertę >>