żyto, Secale,
rodzaj z rodziny wiechlinowatych (traw);
żyto
Encyklopedia PWN
kilkanaście gat. jednorocznych oraz dwu- i wieloletnich roślin zielnych, rosnących dziko (często jako chwasty), także uprawnych; systematyka nie ujednolicona, wyróżnia sie m.in. żyto zwyczajne, S. cereale, pochodzące z Azji Mniejszej, obejmuje znaczną część podgat. rosnących jako chwasty w uprawach zbóż; najważniejszym gosp. podgat. jest żyto uprawne, S. cereale ssp. cereale, roślina jednoroczna, wysokość do 2 m; kłos ościsty o niełamliwej osadce kłosowej, kłoskach dwu-, trzykwiatowych (2 kwiatki płodne); ziarniak nie jest zrośnięty z plewką, łatwo się wymłaca; żyto jest rośliną wiatropylną, obcopylną, samosterylną. Ze skrzyżowania żyta zwyczajnego z żytem górskim, S. montanum (występuje w krajach środziemnomor. i w Azji) pochodzi tzw. krzyca, uprawiana sporadycznie jako wieloletnia roślina pastewna; ponadto uprawia się mieszańce hod. pszenicy i żyta uprawnego pszenżyto. Uprawne żyto jest typową wtórną rośliną uprawną, powstałą z chwastu towarzyszącego polom pszenicy; pierwsze ślady uprawy w północnej Europie pochodzą z okresu brązu i wczesnego okresu żelaza; w czasach cesarstwa rzymskiego gł. zboże chlebowe na północ od Alp; dominowało nad pszenicą w wielu rejonach do XIX w., ob. na większą skalę (na ziarno, na zieloną paszę) jest uprawiane w północnej i środkowej Europie; ziarno (zawierające oprócz skrobi ok. 11% białka, ok. 2% tłuszczu i in.) używane do wyrobu mąki (gł. na chleb), napojów alkoholowych (np. starka); otręby żytnie są cenną paszą, słoma służy gł. jako ściółka; w Polsce plony żyta 1,8–2,4 t/ha (w dobrych warunkach 6 t/ha), zbiory 3,8 mln t (2002); 2001 świat. produkcja żyta wyniosła 22,72 mln t, gł. producenci: Rosja (26,4%), Niemcy (22,%), Polska (21,4%).
