Sienkiewicz Henryk, W pustyni i w puszczy

Sienkiewicz Henryk, W pustyni i w puszczy

(1910–1911), powieść dla młodzieży Henryka Sienkiewicza, rozgrywająca się w afrykańskiej scenerii. Jedną z inspiracji pisarza mogła być Księga dżungli Kiplinga, a także jego własny pobyt w Afryce, który przydał opowieści wiarygodności. Bohaterami robinsonady Sienkiewicza są dzieci dwóch inżynierów zatrudnionych przy budowie Kanału Sueskiego: 14-letni Staś Tarkowski i 8-letnia Nel Rawlison. Zostają oni porwani przez wyznawców Mahdiego, przewodzącemu powstaniu przeciw Anglikom (1885). Dzieciom udaje się umknąć, a potem przez wiele miesięcy samodzielnie wędrować przez pustynię i puszczę w towarzystwie psa Saby i słonia Kinga, a potem murzyńskich dzieci, Kalego i Mei, który dzielny Staś ocala i przygarnia. Kiedy szczęśliwie kończy się ich tułaczka, bohaterski chłopak wykuwa na stokach Kilimandżaro słowa „Jeszcze Polska nie zginęła”. Powieść cieszyła się i nadal cieszy popularnością równą Quo vadis i Trylogii. Przetłumaczono ją na ponad 20 języków; była ekranizowana przez Władysława Ślesickiego (1973) i Gavina Hooda (2000). Marian Brandys, podążając tropami bohaterów utworu, napisał reporterską książkę Śladami Stasia i Nel (1961). Sienkiewicz mijał się z prawdą historyczną, najwyraźniej uległszy frazesom o angielskiej misji cywilizacyjnej. Pisarz zresztą zakonserwował w powieści także należące do przeszłości wyobrażenie o „dobrym czarnym” czy „dobrym dzikim”. Ale te wszystkie zarzuty przesłania barwna, porywająca opowieść i soczyste postacie bohaterów. Staś zresztą należy do tego samego gatunku polskich herosów, co rycerze z Trylogii czy Krzyżaków: „jest on małym Polakiem, patriotą, nieprzejednanym wyznawcą wiary ojców oraz »błędnym rycerzem« małej Nel. Jego polskość manifestuje się w powieści aż nazbyt ostentacyjnie, jak na przygodowe założenia utworu dla dzieci” (Alina Ładyka). Ale mistrzowska konstrukcja utworu, zrealizowana zgodnie z Sienkiewiczowskim modelem „od przygody do przygody”, piękno języka, barwność opisów i wirtuozerska sztuka dozowania emocji — wszystko to zapewnia utworowi Sienkiewicza niezmienną popularność od ponad dziewięćdziesięciu lat. Pisarz zastosował z powodzeniem po raz kolejny własny przepis na powieść przygodową, według modelu wypróbowanego wcześniej w Trylogii.

Tomasz Miłkowski