wojny markomańskie,
walki Rzymian z plemionami barbarzyńskimi 166–180;
wojny markomańskie
Encyklopedia PWN
rozpoczęły się najazdem plemion germańskich (Markomanów i Kwadów) i sarmackich (Jazygów), które wdarły się do Italii, co wywołało głęboki wstrząs w Rzymie; ostatecznie zakończone zwycięstwem wojsk rzymskich pod wodzą Marka Aureliusza i Kommodusa; wojny markomańskie były pierwszym zwiastunem kryzysu cesarstwa kończąc jego „złoty wiek”; pozostawiły istotne piętno w rzymskiej sztuce (realizm militarny na sarkofagach i kolumnie Marka Aureliusza), literaturze i historiografii (Kasjusz Dion); wywarły także wpływ na ludy Barbaricum, dokąd przedostało się wielu jeńców i importy rzymskie (uzbrojenie, monety), przynosząc nowe prądy związane z późnym okresem wpływów rzymskich.