wektory patogenów roślin

wektory patogenów roślin,

organizmy przenoszące patogeny z roślin chorych na zdrowe;

przyczyniają się do szerzenia chorób roślin i powstawania epifitoz. Pojęcie „wektory patogenów roślin” było początkowo stosowane na określenie owadów, gł. mszyc, przenoszących wirusy chorobotwórcze dla roślin; niektóre wirusy (np. wirus Y ziemniaka, wirus ospowatości śliwy) są związane ze składnikami śliny owada i przenoszone na kłujkach jako tzw. wirusy nietrwałe — owad szybko traci zdolność ich przenoszenia (zwykle po kolejnym nakłuciu rośliny, najpóźniej po wylince). Inne wirusy, tzw. wirusy krążeniowe (np. wirus liściozwoju ziemniaka), są pobierane z pokarmem; przez ścianki jelita przedostają się do jamy ciała i hemolimfy, a po dotarciu do gruczołów ślinowych są ze śliną wstrzykiwane do roślin, na których owad żeruje; owad długo zachowuje zdolność do przenoszenia wirusa (także po linieniu, czasem przez całe swoje życie), jest to tzw. przenoszenie trwałe; wirusy krążeniowo-rozmnożeniowe (np. z rodziny Rhabdoviridae, z rodzaju Tospovirus) namnażają się w ciele wektora; wirusy te bywają patogeniczne dla swoich wektorów. Najbardziej efektywnymi wektorami wirusów są owady o kłująco-ssącym typie aparatu gębowego (gł.: mszyce, miodówki, mączlikowate i przylżeńce); wektorami wirusów bywają także chrząszcze, prostoskrzydłe, niektóre roztocze (zwłaszcza szpeciele, nicienie: Trichodorus i Paratrichodorus, przenoszą wirusy z rodzaju Tobravirus, a Longidorus i Xiphinema — wirusy z rodzajów Ilarvirus i Nepovirus), pierwotniaki (np. Polymyxa betae przenosi wirus nekrotycznej żółtaczki nerwów buraka) oraz grzyby, u których czynnikiem przenoszącym są zarodniki pływkowe (np. grzyb Olpidium brassicae przenosi wirus nekrozy tytoniu); przenoszony wirus jest związany w sposób fizyko-chem. z powierzchnią sztyletu nicienia lub zarodnika grzyba; wektorami fitoplazm (przenoszonych podobnie jak wirusy krążeniowo-rozmnożeniowe) są skoczki, miodówki i cykady.

Obecnie w.p.r. nazywa się również owady przenoszące bakterie (np. bakterię Erwinia amylovora wywołującą zarazę ogniową) i grzyby (np. korniki przenoszące grzyb Ceratocystis ulmi będący sprawcą holenderskiej choroby wiązów), mimo że w tym przypadku patogen nie jest w szczególny sposób związany ze swoim wektorem; w tym znaczeniu pojęcie w.p.r. należałoby rozszerzyć również na ptaki przenoszące nasiona jemioły. W.p.r. są na ogół szkodniki (nicienie, owady, roztocze) lub patogeny (grzyby, pierwotniaki) roślin, dzięki czemu patogeny przenoszone przez wektory łatwiej dostają się na właściwego żywiciela.

Selim Kryczyński