trockizm
 
Encyklopedia PWN
trockizm,
kierunek w ruchu komunistycznym oparty na poglądach L. Trockiego, rozwijanych następnie przez jego zwolenników i kontynuatorów;
powstał w latach 20. i 30. XX w., w toku sporu o linię polityczną (zwłaszcza strategię rewolucji, budowy nowego ustroju, model partii i państwa sowieckiego) w rosyjskiej partii komunistycznej i międzynarodowym ruchu komunistycznym. Elementami wyróżniającymi doktrynę trockizmu były: teoria permanentnej rewolucji; negacja stalinowskiej teorii o możliwości zbudowania socjalizmu w jednym kraju (teza, że warunkiem powstania socjalizmu jest dokonanie rewolucji w skali światowej; nacisk na ekspansywną strategię rewolucji); interpretacja zasady centralizmu demokratycznego w partiach komunistycznych, dopuszczająca swobodę dyskusji i rozmaitość platform programowych, włącznie z wyodrębnieniem frakcji; uznawanie — od późnych lat 30. — potrzeby wielopartyjności (odnoszonej jednak tylko do partii robotniczej). Trocki krytykował ZSRR jako „zdegenerowane państwo robotnicze”; uważał, iż w ZSRR totalitarne rządy sprawuje warstwa biurokracji, która wykorzystując monopol władzy nieuchronnie zmierza do likwidacji upaństwowionej własności środków produkcji, kolektywizacji rolnictwa i monopolu handlu zagranicznego, aż w końcu wystąpi jawnie pod hasłami wprowadzenia demokracji zachodniej. Warstwa ta albo zostanie zlikwidowana przez nową rewolucję polityczną klasy robotniczej (propagował jej potrzebę od lat 30.), albo przekształci się w kompradorską burżuazję (powiązaną interesami ekonomicznymi z obcym kapitałem). Głosił potrzebę przywrócenia „demokracji radzieckiej”, tj. nadrzędności rad delegatów robotniczych wybieranych demokratycznie w systemie wielu partii robotniczych. Trockiści początkowo tworzyli frakcję w partiach komunistycznych (w ZSRR i za granicą), byli w nich tzw. lewicową opozycją. Usuwani z tych partii od 1927, funkcjonowali samodzielnie, domagając się ponownego przyjęcia. Od 1933 (po klęsce niem. partii komunistycznej, niezdolnej przeciwstawić się zwycięstwu hitleryzmu) postulowali utworzenie nowych partii komunistycznych oraz nowej Międzynarodówki. W 1938 powołali Międzynarodówkę IV. Trockizm cieszył się popularnością w niektórych kręgach lewicowych intelektualistów. Walka między nurtem trockistowskim a stalinowskim rozgrywała się nie tylko w ZSRR i w łonie Międzynarodówki Komunistycznej, ale również na innych polach (np. w obozie republikańskim w czasie wojny domowej w Hiszpanii 1936–39). Zwolennicy trockizmu lub niektórych jego idei odegrali pewną rolę w studenckiej rewolcie końca lat 60. Niektóre elementy trockizmu były wybiórczo zapożyczane lub adaptowane przez inne doktryny, np. przez maoizm (w koncepcjach rewolucji światowej) i przez ruchy skrajnie lewicowe.
Bibliografia
L. HASS Trockizm. Od Lewej Opozycji do Czwartej Międzynarodówki, Warszawa 1989;
tenże Trockizm w Polsce (do 1945 roku), w: Oblicza lewicy. Losy idei i ludzi, Warszawa 1992;
P. FRANK La Quatrième Internationale. Contribution à l’histoire du mouvement trotskyste, Paris 1973;
tenże Quarantième anniversaire de la fondation de la Quatrième Internationale. Plus d’un siècle de lutte pour l’Internationale ouvrière, Amsterdam 1978.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia