statuty litewskie,
określenie kodyfikacji prawa wyd. 1529, 1566 i 1588 w W. Księstwie Litew.;
statuty litewskie
Encyklopedia PWN
statut I składał się z 282 artykułów, Statut II z 368 artykułów, Statut III z 488 artykułów, spisano je w języku staroruskim. Kodyfikacje te wynikały m.in. z potrzeby związania w jeden system prawa rozległych terytoriów Księstwa, różniących się etnicznie, wyznaniowo i kulturowo; określały przywileje warstw panujących, ograniczały władzę w. księcia (hospodara). Zastąpienie Statutu I (1529) Statutem II (1566) było wynikiem emancypacji średniej szlachty spod przewagi możnowładców (przepisy o zrównaniu prawnym wszystkich grup świeckich feudałów, o organizacji stanowej na wzór kor., o przywilejach szlacheckich) oraz ułatwiało związek Litwy z Polską 1569 (unia polsko-litewska). III Statut (1588) był wyrazem dążenia do umocnienia po unii własnej osobowości polit.-prawnej i przeciwstawienia się próbom unifikacji prawa litew. z koronnym. Statut I umiejętnie łączyły elementy litew., ruskie, wpływy pol. (gł. w zakresie przywilejów i praw szlachty) oraz zasady prawa rzymskiego (zwłaszcza w statutach II i III). Przepisy Statutu I miały charakter ogólnopaństw., stosując się do ogółu ludności W. Księstwa Litew. (z wyjątkiem mieszczan miast na prawie magdeburskim); obejmowały prawo cywilne, karne i procesowe oraz podstawowe normy regulujące ustrój polit., stanowiąc jednocześnie ustawę zasadniczą W. Księstwa. Polonizacja górnych warstw jego społeczeństwa spowodowała, że najbardziej rozpowszechniony stał się pol. przekład Statutu III (z 1614), który w praktyce zyskał moc urzędową i obowiązywał aż do 1840 (gdy został zastąpiony prawem ros.); stosowano go także na inkorporowanych do Korony ziemiach ukr. (gdzie w XVII w. zastąpiono nim Statut II, zw. tam wołyńskim) oraz jako prawo posiłkowe w Trybunale Koronnym.
