smok
 
Encyklopedia PWN
smok,
fantastyczna, hybrydalna istota, nazywana też często pierzastym wężem, łącząca w sobie cechy gadzie i ptasie, stojąca na pograniczu żywiołów ognia, powietrza i wody, spełniająca w religiach i kulturach świata rozmaitą, pozytywną lub negatywną funkcję.
Na Dalekim Wschodzie s. (chiń. long) jest najpopularniejszą postacią chiń. wyobrażeń religijnych. Jest władcą żywiołu wodnego — chmur, deszczów i rzek, i dawcą życia. Tak jak chmury, może przybierać dowolną postać (w tym ludzką). Rządzi olbrzymim królestwem wodnym, a jego dwór stanowią mieszkańcy mórz, rzek i jezior. Nie ma jednak samodzielności działania, wszystkie podległe mu żywioły działają na rozkaz Niebios (Tian). S. jest symbolem władzy i godłem cesarskich Chin. W Chinach jest też jednym z 4 zwierząt pomyślności i piątym z 12 zwierząt kalendarzowych. Wśród ludów Syberii, Wielkiego Stepu i Iranu s. uzyskał nowe cechy — stał się symbolem mroku, śmierci, zimy i suszy, a więc wrogiem, z którym muszą się zmagać herosi. Popularne stały się mity o uwięzieniu przez niego życiodajnych wód (irański Ażi Dahaka) lub słońca (turański Sarkan, węg. Sárkany). W kręgu kultury zachodniej (Europa, region śródziemnomor., Bliski Wschód) s. jest również wcieleniem wszelkiego zła, utracił jednak swe cechy władcy żywiołów (pozostaje mu z nich tylko zianie ogniem). Stał się szkodnikiem i ludojadem zamieszkującym jaskinie i otchłanie, gdzie gromadzi zrabowane skarby. Utracił również zdolność zmieniania postaci, jest jedynie potwornym uskrzydlonym jaszczurem.
W mitach i opowieściach Zachodu s. terroryzuje ludność osiadłą, domagając się danin z inwentarza i dziewic (smok wawelski, żmij), a ulubionym wątkiem narracyjnym jest uwolnienie porwanej przez niego królewny przez herosa (np. Andromedy przez Perseusza). Niektóre s. mają indywidualne imiona, jak germański Fanir zabity przez Sigurda czy Grendel zgładzony przez Beowulfa (Beowulf). W chrześcjaństwie s., kojarzony ze starotestamentowym Lewiatanem, jest uważany za wcielenie Szatana (zabicie s. przez bibl. proroka Daniela; wg Apokalipsy św. Jana archanioł Michał z zastępem aniołów walczył ze s., czyli Lucyferem). W średniowieczu uważano go za alegorię pogańskich kultów, stąd częste wyobrażenia św. Jerzego triumfującego nad s.
Wiesław Bator
zgłoś uwagę
Ilustracje
Smok wawelski, rycina z dzieła Cosmographia universalis S. Munstera, 1559fot. T. Duda/Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia