smarne środki

smarne środki, pot. smary,

materiały służące do smarowania powierzchni trących, zaliczane do materiałów konstrukcyjnych.

Rozróżnia się: środki smarne gazowe (powietrze, azot, ditlenek węgla), płynne (oleje mineralne, syntetyczne, woda, emulsje), plastyczne (wapniowe, sodowe, litowe) i stałe (np. grafit, dwusiarczek molibdenu, wolframu). Powietrze stosuje się jako samoistny środek smarny (w gazowych łożyskach ślizgowych), albo w mgle olejowej jako nośnik kropelek oleju (np. do smarowania szybkoobrotowych łożysk tocznych); wodę jako środek smarny stosuje się głównie w urządzeniach, w których jest ona czynnikiem roboczym (np. w łożyskach niektórych pomp wodnych).

Do najczęściej stosowanych środków smarnych należą oleje smarne (oleje mineralne oraz syntetyczne). Wymagane właściwości użytkowe olejów mineralnych uzyskuje się przez mieszanie różnych olejów oraz dodatków uszlachetniających (np. przeciwutleniających, antykorozyjnych, obniżających temperaturę krzepnięcia, wysokociśnieniowych). Oleje syntetyczne są wytwarzane w procesie syntezy chemicznej. Najszersze zastosowanie jako środki smarne mają oleje silikonowe (silikony) ze względu na niepalność oraz mały wpływ temperatury na ich lepkość. Do najważniejszych właściwości charakteryzujących oleje należą: lepkość; smarność — zdolność tworzenia trwałej, granicznej warstewki oleju na trących się powierzchniach; odporność na starzenie, tj. odporność na utlenianie, oceniana przez porównanie odpowiednich wskaźników (m.in. lepkości, liczby kwasowej) świeżego i używanego oleju; temperatura krzepnięcia i temperatura zapłonu, określające przedział temperaturowy stosowania oleju. W podstawowej (znormalizowanej) klasyfikacji olejów smarnych przyjmuje się kryteria lepkościowe (liczbowy system oznaczenia klas olejów, większej liczbie odpowiada większa lepkość) oraz jakościowe. Klasyfikacja jakościowa olejów polega na określeniu ich głównego przeznaczenia (np. oleje: przekładniowe, turbinowe, sprężarkowe); ponadto rozróżnia się oleje bez dodatków, z dodatkami uszlachetniającymi i z dodatkiem smarów stałych.

Smary plastyczne wytwarza się, w zależności od wymaganych właściwości użytkowych, z olejów mineralnych i syntetycznych przez ich zagęszczenie, najczęściej mydłami (wapnia, sodu, potasu, litu) lub stałymi węglowodorami; mogą zawierać również dodatki uszlachetniające. Smary plastyczne są cieczami nienewtonowskimi; do ich najważniejszych właściwości należą: lepkość strukturalna; penetracja (im większa penetracja, tym bardziej płynna konsystencja smaru); temperatura kroplenia; odporność na starzenie; odporność na działanie wody. Nazwy grup smarów płynnych pochodzą od mydeł-zagęszczaczy, które decydują o obszarach zastosowań (środki smarne wapniowe, sodowe, litowe, glinowe, kompleksowe, bentonitowe itp.).

Smary stałe są krystalicznymi ciałami stałymi o strukturze warstwowej, o dobrych właściwościach smarnych, tzn. odpornymi na ściskanie i podatnymi na ścinanie. Stosuje się je jako samoistne środki smarne — powłoki nakładane (proszki, pasty, lakiery) na powierzchnie trące — lub jako dodatki do smarów płynnych i plastycznych. Najczęściej stosowanymi smarami stałymi są grafit i dwusiarczek molibdenu.