samostanowienie narodów
 
Encyklopedia PWN
samostanowienie narodów, samookreślenie narodów,
podstawowa zasada prawa międzynarodowego oznaczająca prawo do swobodnego określenia statusu politycznego, społecznego, gospodarczego i kulturalnego oraz prawo do utworzenia własnego państwa lub połączenia się z państwem już istniejącym.
Początki prawa do samostanowienia narodów sięgają końcowego okresu I wojny świat.; samostanowienie narodów jako zasadę polit., przyznającą wszystkim narodom prawo do tworzenia i posiadania własnej państwowości, sformułował W. Lenin. Jednym z 14 postulatów wysuniętych 1918 przez prezydenta USA W. Wilsona było prawo poszczególnych narodów do utworzenia własnego państwa. Zasada samostanowienia narodów status normy prawnej uzyskała na mocy artykułów 1 i 55 Karty Narodów Zjednoczonych (1945), artykułu 1 Paktów Praw Człowieka (1966), potwierdzona w licznych rezolucjach Zgromadzenia Ogólnego ONZ, np. w przyznaniu niepodległości krajom i narodom kolonialnym (1960), Deklaracji zasad prawa międzynar. (1970), w orzecznictwie Międzynar. Trybunału Sprawiedliwości (w sprawie Afryki Południowo-Zachodniej 1966, Namibii 1971 oraz Sahary Zachodniej 1975, a także w orzeczeniu w sprawie Timoru Wschodniego 1995; w tym ostatnim wyroku Trybunał uznał prawo do samostanowienia narodów jako normę bezwzględnie obowiązującą — ius cogens — prawa międzynar.) oraz w dokumentach KBWE. Początkowo była interpretowana w odniesieniu do kolonii, stopniowo rozszerzona na inne narody; jest jedynym prawem człowieka o charakterze zbiorowym, traktowanym jako warunek korzystania z innych praw człowieka; podmioty prawa do samostanowienia narodów nie zostały określone; uznanie tego prawa jest uzależnione od woli polit. społeczności międzynarodowej. Przyjmuje się, że samostanowienia narodów może być realizowane tylko przez ludność zamieszkującą określony obszar i dominującą na nim, niekoniecznie zaś przez naród w rozumieniu etnicznym, a jego realizacja nie może naruszać integralności terytorialnej innych państw; tym samym samostanowienie narodów nie jest równoznaczne z prawem do secesji.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia