różnice indywidualne

różnice indywidualne,

psychol. zjawisko występujące w świecie ludzi i zwierząt, polegające na tym, że jednostki należące do tej samej populacji różnią się między sobą pod względem porównywalnych charakterystyk fizycznych i psychicznych.

rozproszenie różnic indywidualnych w populacji ilustruje krzywa rozkładu normalnego, zwana krzywą Gaussa (prawdopodobieństwa rozkłady), z której wynika, że im wartości porównywanych charakterystyk są bardziej skrajne, tym rzadziej występują. Różnice indywidualne stały się przedmiotem zainteresowania zwłaszcza psychologów; obserwacje starożytnych filozofów i lekarzy, że ludzie różnią się pod względem cech umysłowych (Platon, Arystoteles), temperamentu (Hipokrates, Galen) i charakteru (Teofrast), poparte na przełomie XIX i XX w. badaniami empirycznymi, doprowadziły do powstania psychologii różnic indywidualnych; za jej twórcę uważa się W. Sterna. Przedmiotem badań psychologii różnic indywidualnych są zjawiska psychologiczne charakteryzujące się względną stałością i dające się opisać za pomocą takich kategorii, jak: typ, cecha, właściwość, wymiar, czynnik; należą do nich: inteligencja, osobowość, temperament, zdolności, tzw. style poznawcze. Cechy psychiczne, w tym zwłaszcza rodzaj i poziom inteligencji oraz zdolności, współdecydują o osiągnięciach życiowych człowieka i o jego pozycji w społeczeństwie; ten fakt spowodował, że zainteresowano się determinantami różnic indywidualnych F. Galton, prowadząc w 2. połowie XIX w. badania nad czynnikami warunkującymi wybitne uzdolnienia, po raz pierwszy postawił pytanie do dziś uważane za jedno z najbardziej intrygujących: dziedziczność czy środowisko? Jego stwierdzenie, że dziedziczność jest głównym czynnikiem determinującym w odniesieniu do geniuszu miało istotny wpływ na poglądy badaczy na rolę dziedziczności i środowiska w determinowaniu różnic indywidualnych, w tym szczególnie inteligencji. Badania prowadzone metodami genetyki zachowania (np. porównywanie par bliźniąt jedno- i dwujajowych wychowywanych razem i oddzielnie) dostarczyły danych dotyczących wkładu czynnika genetycznego i środowiska w różnice indywidualne Wyniki badań prowadzonych 1950–70, wykazujących, że czynnik genetyczny odpowiada rzekomo w ok. 80% za różnice indywidualne w inteligencji (C. Burt, R.B. Cattell, H.J. Eysenck, A.R. Jensen), miały, głównie w USA i Wielkiej Brytanii, istotny wpływ na dyskryminacyjną politykę społeczną i edukacyjną w stosunku do osób należących do rasy czarnej i o niskim statusie ekonomiczno-społecznym, u których stwierdzano istotnie niższe ilorazy inteligencji w porównaniu z przedstawicielami rasy białej i o wysokim statusie ekonomiczno-społecznym. Współczesne badania z zastosowaniem zaawansowanych technik statystycznych pozwalają na wysunięcie wniosku, że różnice indywidualne w inteligencji zależą w równym stopniu od czynnika genetycznego i środowiska. Przy podziale środowiska na środowisko wspólne (wpływy środowiskowe czyniące członków tej samej rodziny podobnymi do siebie) oraz zróżnicowane (wpływy środowiskowe powodujące, że członkowie tej samej rodziny różnią się między sobą) stwierdzono, że w kształtowaniu różnic indywidualnych w inteligencji główną rolę odgrywa środowisko wspólne. Różnice indywidualne w odniesieniu do temperamentu i wybranych cech osobowości są w ok. 20–40% uwarunkowane czynnikiem genetycznym; czynnik środowiskowy (wraz z błędem pomiaru) tłumaczy pozostałą część zmienności (różnic indywidualnych) w zakresie mierzonych cech, przy czym główną rolę odgrywa tu środowisko zróżnicowane.