rebus sic stantibus

rebus sic stantibus

[łac., ‘w takim stanie rzeczy’],

klauzula dopuszczająca zmianę umowy w przypadku zmiany okoliczności, w jakich została zawarta.

W prawie międzynarodowym doktryna (sformułowana w Niemczech w 2. poł. XIX w.), wg której w każdej umowie międzynar. jest zawarta domyślnie klauzula, że w razie zmiany okoliczności, w jakich umowa została zawarta, państwo może jednostronnie uznać ją za nieobowiązującą. Doktryna ta budziła wiele sprzeciwów, m.in. w pol. nauce prawa międzynar.; nie miała nigdy charakteru ogólnej zasady prawa międzynar.; jest sprzeczna z zasadą poszanowania umów; konwencja o prawie traktatów (1969) wprowadziła możliwość uznania umowy za wygasłą w razie „zasadniczej zmiany okoliczności”, jeśli były one istotną podstawą zgody strony na umowę, z wyjątkiem umów ustanawiających granice.

W prawie cywilnym klauzula rebus sic stantibus stanowi wyłom w zasadzie pacta sunt servanda [‘umów należy dotrzymywać’], dlatego jest ograniczona dodatkowymi wymogami: zmiany okoliczności nie można było przewidzieć, zawierając umowę, a spełnienie świadczenia napotyka na nadmierne trudności, np. w okresie wojen, hiperinflacji.

Polski Kodeks cywilny nie przyjął klauzuli rebus sic stantibus z Kodeksu zobowiązań z 1933, dopiero nowela z 1990 wprowadziła możliwość zmiany lub rozwiązania umowy na podstawie orzeczenia sądu; jest także możliwe umieszczenie tej klauzuli w zawieranej umowie.