raj

raj,

miejsce lub kraina w zaświatach (w rozumieniu potocznym niebo); błogostan, stan wyzwolenia i szczęśliwości, będący w wielu religiach ostatecznym celem stworzenia i definitywnym przeznaczeniem ludzi.

Istotą r. jako krainy szczęśliwości jest to, że panuje w nim stan doskonałości z czasów stworzenia świata, który zachował jedność z sacrum. Obecność bogów sprawia, że czas w r. biegnie odmiennie niż na świecie, a często przekształca się w wieczność (chociaż r., podobnie jak piekło, może być też przemijający), natomiast w dalszych fazach kosmogonii r. nie ulega procesom deprecjacji (materialnej i duchowej), której jest poddany świat i — dzięki opiece ze strony sacrum — zachowuje nieosiągalne dla świata cudowne cechy nadnaturalne. Takie wyobrażenie r. jest znane prawie wszystkim tradycjom religijnym. R. umiejscawia się we wszystkich sferach kosmosu, nawet w świecie podziemnym, najczęściej jednak za r. uważa się najwyższą sferę nieba. W wielu religiach r. jest przedstawiony jako 2 ściśle ze sobą związane krainy: r. niebiański i r. ziemski. Do r. niebiańskiego trafiają — w wyniku sądu albo bezpośrednio, w uznaniu ich zasług i cnót za życia — dusze ludzi sprawiedliwych. Bywa, że religie wymieniają kilka krain uznawanych za r. (tak niebiański, jak i ziemski).

W wyobrażeniach chrześcijańskich r. łączy się z pojęciem zbawienia; koncepcja r. jest związana z uznawaniem rzeczywistego bytu w zaświatach. Ze Starego Testamentu i judaizmu przejęto koncepcję Edenu — boskiego ogrodu na Wschodzie, który z czasem zamienił się w rodzaj r. ziemskiego.

Buddyzm. Buddyjski zwój z przedstawieniem raju, okres Heian, XII w. — Fogg Art Museum, Cambridge

Cranach Lucas (st.), Adam i Ewa w raju, ok. 1535 — Kunsthistorisches Museum, Wiedeń

Tintoretto Jacopo, Raj, szkic do wielkiego malowidła w Pałacu Dożów, ok. 1590, Paryż, Luwr.