pszenica

pszenica, Triticum,

rodzaj z rodziny wiechlinowatych (traw);

ok. 20 gat. dzikich i uprawnych roślin zielnych, pochodzących z południowo-zachodniej i środkowej Azji. Pszenica oprócz jęczmienia jest najstarszym zbożem chlebowym; ob. uprawa pszenicy na ziarno (mąka, kasze) jest rozpowszechniona na wszystkich kontynentach i zajmuje pierwsze miejsce w świat. produkcji zbóż. Wśród uprawnych gat. i podgat. pszenicy największe znaczenie gosp. ma pszenica zwyczajna, T. aestivum (T. vulgare), wykształcająca kilka źdźbeł o wys. 80–130 cm; roślina zasadniczo samopylna; kwiatostan — kłos złożony z kłosków osadzonych po obu stronach niełamliwej osadki kłosowej; kłosek okryty 2 plewami, otaczającymi przeważnie 5 kwiatków, z których 2–4 wykształcają ziarno; każdy kłosek objęty jest plewką górną i dolną — często zakończoną ością; ziarniak zaokrąglony, nie zrośnięty z plewkami, łatwo się wymłaca. W obrębie pszenicy zwyczajnej wydziela się odmiany bot. różniące się ościstością, barwą kłosa i ziarna (białe lub czerwone); liczne odmiany roln., ozime i jare, różnią się zarówno cechami morfologicznymi, fizjol., jak i właściwościami roln.-użytkowymi, np. wczesnością, zimotrwałością, odpornością na wyleganie i choroby, zawartością w ziarnie białek glutenotwórczych (11–18%) warunkujących wartość wypiekową mąki. Oprócz pszenicy zwyczajnej dość powszechna jest uprawa pszenicy twardej (pszenicy makaronowej), T. durum, o szklistym przekroju ziarna i znacznej zawartości białka; sporadycznie są uprawiane: pszenica samopsza, T. monococcum i pszenica płaskurka, oba gat. o dużym znaczeniu hist., ponadto pszenica szorstka (pszenica angielska), T. turgidum, pszenica polska, T. polonicum, pszenica perska, T. persicum, także orkisz, oraz pszenica zbitokłosa, T. compactum. Pszenica wymaga gleby w dobrej kulturze, o odczynie obojętnym i silnego nawożenia miner.; siew pszenicy ozimej w 2. poł. września i początkach października, zbiór w 2. poł. lipca i początkach sierpnia, pszenicy jarej — w sierpniu. W Polsce pszenica zajmuje 2. miejsce pod względem powierzchni uprawy (po życie); większość zasiewów pszenicy to odmiany ozime, najczęściej intensywne, reagujące zwyżką plonów na silne nawożenie; odmiany jare (dość powszechna w zachodniej i południowo-wschodniej Polsce) są mniej plenne, lecz o lepszej wartości wypiekowej mąki; powierzchnia zasiewów pszenicy w Polsce 2002 obejmowała 2,4 mln ha, zbiory wynosiły średnio 9,3 mln t, a plony 38,5 q z ha. Obszar uprawy pszenicy na świecie (2001) wyniósł 213,0 mln ha, zbiory 587,4 mln t.