propinacja

propinacja

[łac.],

w Polsce XVI–XIX w. wyłączne prawo pana dóbr ziemskich do produkcji i sprzedaży trunków (zwłaszcza piwa i gorzałki) poddanym chłopom zamieszkującym te dobra, także obowiązek kupowania przez nich trunków w dworskiej karczmie;

w Polsce propinacja pojawiła się w XVI w., rozpowszechniła w XVII w., przynosząc właścicielom znaczne dochody, niekiedy nawet przewyższające (zwłaszcza w 2. połowie XVIII w.) wpływy uzyskiwane z innych działów gospodarki; w XVIII w. rozpowszechniła się dzierżawa propinacji przez Żydów, sołtysów, wójtów i karczmarzy, którzy zajmowali się zarówno produkcją, jak i sprzedażą trunków; uprawnienia propinacyjne formalnie zniesiono w zaborze pruskim 1845, w zaborze austriackim 1889, w zaborze rosyjskim 1898, jednak na niektórych terenach (zwłaszcza w Galicji) utrzymywały się do początku XX w.