prokreacyjne postawy i zachowania,
demogr. preferencje albo skłonność rozrodcza par małżeńskich;
prokreacyjne postawy i zachowania
Encyklopedia PWN
podstawowe pojęcie socjologicznego nurtu w badaniach rozrodczości, wykorzystywane do jej objaśniania za pomocą koncepcji różnic kulturowych. Charakterystyczne dla tego nurtu jest operowanie modelem, zgodnie z którym na obserwowaną w społeczeństwie rozrodczość wpływają: prokreacyjne postawy i zachowania oraz regulacja urodzeń. Ta ostatnia jest środkiem realizacji prokreacyjnych postaw i prowadzi do prokreacyjnych zachowań par małżeńskich. Prokreacyjne postawy można empirycznie wyrazić za pomocą pożądanej liczby potomstwa (niekiedy także jego płci) oraz pożądanego kalendarza urodzeń; zależą one od psychospołecznych uwarunkowań (motywacji prokreacyjnych) oraz zespołu norm odnoszących się do liczby potomstwa (niekiedy jego płci) i kalendarza urodzeń. Natomiast prokreacyjne zachowania znajdują wyraz w rzeczywistej liczbie potomstwa (dzietności) i rzeczywistym kalendarzu urodzeń. Preferencje rozrodcze dotyczące liczby potomstwa często wyraża się za pomocą zbioru kategorii dzietności, takich jak: „idealna”, „pożądana”, „zamierzona” oraz „oczekiwana”, wyrażających odpowiednio coraz większy wpływ motywacji i coraz mniejszy wpływ norm. Prokreacyjne postawy oraz regulacja urodzeń, a w konsekwencji zachowania, są silnie zróżnicowane kulturowo i zależą od przynależności pary do grupy społecznej. W efekcie, rzeczywista rozrodczość ludności kształtuje się pod wpływem uwarstwienia społecznego (lub zróżnicowania kulturowego) i prokreacyjnych zachowań.
Empirycznych miar prokreacyjnej postawy i zachowania nie można uzyskać ze standardowych źródeł statystycznych (rejestracja ruchu naturalnego) — są konieczne specjalne badania, zwane badaniami płodności (KAP Fertility Studies). Miary te zostały wykorzystane w pionierskich studiach nad płodnością, przeprowadzonych za pomocą socjologicznego sondażu, zainicjowanych 1941 w USA (Indianapolis Study), a następnie kontynuowanych w późniejszych latach, zwłaszcza w postaci studium dotyczącego liczebnego wzrostu amerykańskich rodzin (Growth of American Families, GAF, 1955, 1960). W 2. połowie XX w. GAF stał się swoistym międzynarodowym standardem badań nad płodnością, osiągając kulminację w postaci World Fertility Survey, badań z końca lat 70. i początku 80., które zrealizowano jednocześnie w kilkudziesięciu krajach. Obecnie badaniom typu KAP przypisuje się mniejsze znaczenie poznawcze, głównie ze względu na zwiększoną w wielu społeczeństwach niestabilność rodziny (związku małżeńskiego) oraz wyższy poziom indywidualizacji prokreacyjnych postaw i zachowania.
Marek Okólski
