prawo międzynarodowe publiczne
 
Encyklopedia PWN
prawo międzynarodowe publiczne, łac. ius gentium, prawo narodów,
zespół norm regulujących przede wszystkim stosunki zewn. państw, jak również stosunki międzynar. z udziałem innych niż państwa podmiotów tego prawa (międzynar. organizacje międzyrządowe, Stolica Apostolska, niesuwerenne podmioty terytorialne, narody walczące o niepodległość).
Jedną z nowych funkcji współcz. prawa międzynarodowego publicznego jest oddziaływanie na stosunki wewn. państw, np. przez ustalanie zasad postępowania państw w stosunku do ich własnych obywateli (ochrona praw człowieka, stosunki pracy). Do podstawowych cech prawa międzynarodowego publicznego, odróżniających je od prawa wewn., należą: brak nadrzędnego — w stosunku do państw — ustawodawcy międzynar. i związany z tym partykularyzm prawa międzynarodowego publicznego, specyficzny system sankcji związany z brakiem scentralizowanego i zorganizowanego aparatu przymusu oraz brak sądownictwa międzynar., które byłoby oparte na obowiązkowej kompetencji. Normy prawa międzynarodowego publicznego są tworzone przez państwa, gł. w formie zwyczajów oraz umów międzynar. i wiążą tylko te podmioty, które je stworzyły lub uznały. Sankcje za naruszenie prawa międzynarodowego publicznego są stosowane przez państwa indywidualnie lub zbiorowo w postaci środków odwetowych, a tylko wyjątkowo w formie zorganizowanych środków przymusu (np. Rada Bezpieczeństwa ONZ ma uprawnienia do organizowania akcji w razie zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju lub aktów agresji). Sądy międzynar. realizują swoje kompetencje za zgodą wszystkich państw — stron sporu, która może być wyrażona zarówno przed (klauzula sądowa, klauzula fakultatywna), jak i po zaistnieniu sporu (kompromis).
Za źródła prawa międzynarodowego publicznego są uważane zwyczaje międzynar. i umowy międzynar., a obecnie wyjątkowo również niektóre uchwały (prawotwórcze) międzynar. organizacji międzyrządowych (np. rozporządzenia Unii Eur.). Także pewne akty jednostronne państw mogą być źródłem zobowiązań i uprawnień państw w sferze prawa międzynarodowego publicznego Zwyczaj międzynar. powstaje przez wspólną praktykę państw (ich zgodne i długotrwałe postępowanie), uznaną przez nie za prawo. Umowa międzynar. jest wspólnym oświadczeniem woli 2 lub więcej podmiotów prawa międzynarodowego publicznego, dokonanym w formie pisemnej i tworzącym między nimi (partykularyzm) wzajemne zobowiązania i uprawnienia w sferze prawa międzynarodowego publicznego Współcześnie w prawie międzynarodowym publicznym przeważają normy umowne, natomiast najbardziej podstawowe zasady prawa międzynarodowego publicznego są uznawane w postaci norm zwyczajowych, potwierdzonych w licznych umowach międzynar. (np. w Karcie Narodów Zjednoczonych). Najwyżej w hierarchii norm prawa międzynarodowego publicznego znajdują się imperatywne normy powszechne prawa międzynar. (tzw. normy ius cogens), tj. normy przyjęte i uznane przez międzynar. społeczność, od których żadne odstępstwo nie jest dozwolone (np. zasada pokojowego rozstrzygania sporów, zakaz agresji, zasada wolności przestrzeni kosm.).
Podmiotami prawa międzynarodowego publicznego są te podmioty, które mają prawa i obowiązki płynące dla nich bezpośrednio z prawa międzynarodowego publicznego i mogą dochodzić swoich roszczeń na płaszczyźnie międzynarodowej. Pierwotnymi podmiotami prawa międzynarodowego publicznego, posiadającymi pełny zakres podmiotowości, są państwa. Ograniczone uprawnienia podmiotowe w sferze prawa międzynar. mogą mieć, na podstawie konkretnych umów międzynar., także osoby fiz. (np. na podstawie umów dotyczących ochrony praw człowieka). Do podstawowych zasad współcz. prawa międzynarodowego publicznego należą m.in.: suwerenna równość państw, obowiązek wypełniania w dobrej wierze przyjętych zobowiązań międzynar., obowiązek pokojowego rozstrzygania sporów, zakaz agresji i ingerencji w sprawy wewn. państw, samostanowienie narodów, poszanowanie podstawowych praw i wolności człowieka.
Odpowiedzialność za naruszenie prawa międzynarodowego publicznego ponoszą przede wszystkim państwa. Jest ona odpowiedzialnością bezpośrednią i bywa realizowana w formie zadośćuczynienia, restytucji lub reparacji. Zasady prawnej odpowiedzialności państw za akty stanowiące naruszenie prawa międzynarodowego publicznego zostały 2001 skodyfikowane przez Komisję Prawa Międzynar. ONZ. Komisja kontynuuje prace nad projektem zasad dotyczących analog. odpowiedzialności organizacji międzynarodowych. Osoby fiz. mogą ponosić odpowiedzialność karną za określone czyny, stanowiące naruszenie prawa międzynar., która może być realizowana na płaszczyźnie wewnątrzpaństw., jak i międzynar. przed odpowiednimi sądami międzynarodowymi. Do takich sądów należą trybunały tworzone ad hoc na podstawie umów międzynar. (np. Międzynar. Trybunał Wojsk. w Norymberdze) bądź decyzji Rady Bezpieczeństwa ONZ (np. Międzynar. Trybunał Karny dla byłej Jugosławii), jak również stały międzynar. sąd Międzynarodowy Trybunał Karny, powołany na podstawie Statutu Rzymskiego z 1998.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia