prasoznawstwo

prasoznawstwo, medioznawstwo,

nauka o zawartości i odbiorze prasy oraz innych środków masowego komunikowania, czyli radia i telewizji, później jako ogół periodycznych środków masowego przekazu (tzn. dzienniki, czasopisma, radio i telewizja),

gł. kierunki badań prasoznawczych to studia nad: a) nadawcą (dysponentami prasy, redakcjami, dziennikarzami itp.); b) zawartością (treściami i formami przekazów); c) samymi mediami (gazetami, czasopismami, programami radia i telewizji jako kanałami komunikacji); d) publicznością (czytelnikami gazet i czasopism, słuchaczami radia i telewidzami); e) skutkami (konsekwencjami oddziaływania) mediów. Za gł. metody badań prasoznawczych uchodzą: ilościowa, systematyczna analiza zawartości mediów oraz ankietowe badania zasięgu odbioru poszczególnych mediów oraz struktury ich publiczności i jej opinii; ponadto w badaniach prasoznawczych stosuje się też metody właściwe takim naukom społ., jak: językoznawstwo (badania perswazyjności i zrozumiałości języka), nauka o literaturze (gatunki dziennikarskie), psychologia, socjologia, ekonomia, prawo i in.

Badaczy szeroko rozumianej prasy zrzesza kilkadziesiąt organizacji międzynar., z których najważniejszymi są AIERI (Międzynarodowe Stowarzyszenie ds. Badań Komunikowania Masowego), ICA (Międzynar. Stow. ds. Komunikowania), WACC (Świat. Stow. Komunikacji Chrześc.), IPI (Międzynar. Inst. Prasy), IIC (Międzynar. Inst. ds. Komunikowania). Rozwój szeroko rozumianego prasoznawstwa towarzyszy zwykle ewolucji samych mediów, stąd najważniejsze ośr. prasoznawcze znajdują się w USA, Niemczech, Japonii, Wielkiej Brytanii i krajach skand.; w USA i Niemczech ukazują się też najważniejsze czasopisma z tej dziedziny — „Journalism Quarterly” i „Journal of Communication” (USA) oraz „Publizistik” (Niemcy).

Historia. Najdawniejsze przykłady zainteresowania badawczego prasą pochodzą z Niemiec (K. von Stieler Zeitungs Lust und Nutz 1695), gdzie 1916 powstała pierwsza w świecie badawcza placówka prasoznawcza: Institut für Zeitungskunde na uniwersytecie w Lipsku; jej twórcą był K. Bücher, ekonomista traktujący gazetę jako „powierzchnię reklamową, która staje się chodliwym towarem po dodaniu do niej części redakcyjnej”. W Niemczech też przeprowadzono pierwsze badania czytelnictwa prasy (E. Dovifat). Problematykę i metodologię badań nad prasą na świecie określiły jednak dopiero badania w USA zapoczątkowane w latach 20. (R.O. Nafziger i G. Gallup 1927), a rozwinięte w latach 40. i 50. przez P. Lazarsfelda, H. Lasswella, K. Lewina, C. Hovlanda i W. Schramma. Od lat 60. reprezentowana przez nich i ich kontynuatorów orientacja empiryczno-funkcjonalna dominuje w świat. nauce o komunikowaniu masowym. Oprócz niej wyróżnia się orientację kult.-semiotyczną (R. Barthes, U. Eco, E. Hall), kryt. (Th. Adorno, J. Habermas, H. Schiller) i determinizm technol. (H. Innis, M. McLuhan). Instytucjonalnym zapleczem prasoznawstwa są placówki kształcenia dziennikarzy oraz badań nad mediami prowadzonych na użytek ich promocji, a także na użytek propagandy i reklamy.

W Polsce najwcześniejsze świadectwa refleksji nad społ. rolą prasy pochodzą z końca XVIII w.; pionierami prasoznawstwa pol. byli w XIX i XX w.: S. Czarnowski, J.W. Dawid i S.T. Jarkowski — twórca Tow. Wiedzy Prasowej (1938) i Pol. Inst. Prasoznawczego (1945–46); współcz. prasoznawstwo pol. nawiązujące do standardów zachodnich stworzyli: M. Kafel i L. Tetelowska. W 1958–94 badania nad dziejami mediów w Polsce prowadziła Pracownia Historii Czasopiśmiennictwa Pol. (w IBL PAN, od 1994 Pracownia Komunikacji Lit. PRL), która 1962–76 wyd. „Rocznik Czasopiśmiennictwa Polskiego”, przemianowany na „Kwartalnik Historii Prasy Polskiej” (1977–93). Najważniejsze centra prasoznawstwa w Polsce to Inst. Dziennikarstwa Uniwersytetu Warszawskiego i Ośr. Badań Prasoznawczych (zał. 1956, od 1990 na Uniwersytecie Jagiellońskim), który od 1958 wyd. kwartalnik „Zeszyty Prasoznawcze”.