pijarskie szkolnictwo

pijarskie szkolnictwo,

szkoły prowadzone od XVII w. przez pijarów;

początkowo główne szkółki dla ubogich dzieci, z czasem także szkoły średnie; pierwszą szkołę pijarską założoną 1597 w Rzymie św. Józef Kalasanty — była to pierwsza w Europie publiczna i bezpłatna szkoła elementarna, która z założenia nie wprowadzała żadnej dyskryminacji stanowej i religijnej uczniów. Kalasancjusz przywiązywał wielką wagę do wychowania religijno-moralnego, a także do nauki języka ojczystego i rachunków; jego zalecenia i dewiza pietas et litterae [‘pobożność i nauka’] kształtowały pedagogikę pijarską. Szkolnictwo pijarskie rozpowszechniło się w Europie w XVII w. (Hiszpania, Włochy — m.in. Collegium Nazarenum w Rzymie, Austria, Węgry, Czechy, Polska). Do Rzeczypospolitej pijarzy przybyli 1642, z czasem posiadali w obydwu prowincjach (koronnej i litewskiej) siedziby ze szkołami bezpłatnego nauczania w ok. 50 miejscowościach (m.in. Podolińcu, Krakowie, Warszawie, Wilnie, Piotrkowie Trybunalskim, Chełmie, Rzeszowie, Międzyrzeczu Koreckim, Lidzie, Szczuczynie). Rozkwit szkolnictwa pijarskiego nastąpił w czasach saskich, dzięki reformie S. Konarskiego; stanowiła ona przełom w dziejach szkolnictwa polskiego; zapoczątkowała proces jego unowocześniania w zakresie treści nauczania, kładła nacisk na wychowanie obywatelskie i patriotyczne; wzorcową szkołą realizującą nowy program było elitarne Collegium Nobilium, otwarte 1740 w Warszawie. Pod rządami Komisji Edukacji Narodowej szkolnictwo pijarskie zachowało pewną samodzielność, tworząc w jej ramach osobny wydział. Utrata niepodległości przez Rzeczpospolitą i kolejne powstania narodowego spowodowały upadek szkolnictwa pijarskiego; 1734–36 zostało zlikwidowane w zaborze austriackim, w pozostałych — po 1832. Wychowankami szkół pijarskich byli m.in.: S. Małachowski, I. Potocki, T. Kościuszko, J. Lelewel, S. Moniuszko, W. Bogusławski, S. Goszczyński, I. Domeyko. W okresie międzywojennym odtworzona prowincja polska miała 2 szkoły podstawowe i 4 średnie; po 1945 zakon podjął na nowo działalność pedagogiczna; 2008 pijarzy prowadzili 4 szkoły podstawowe (Łowicz, Poznań, Elbląg, Warszawa), 5 gimnazjów (Kraków, Poznań, Elbląg, Łowicz, Warszawa), 3 licea (Kraków, Poznań, Łowicz) i szkołę policealną (Kraków).