osm

rys. Archiwum Ilustracji WN PWN SA © Wydawnictwo Naukowe PWN

osm, Os, osmium,

pierwiastek chemiczny o liczbie atomowej 76;

Symbol: Os

Nazwa łacińska: Osmium

Liczba atomowa: 76

Pierwiastek promieniotwórczy: nie

Grupa układu okresowego pierwiastków: 8 — żelazowce

Odkrycie: 1804

Odkrywca: Tennant Smithson

względna masa atomowa 190,23; o. należy do grupy żelazowców; jest to srebrzysty metal o niebieskawym odcieniu, bardzo twardy, kruchy, trudno topliwy; temperatura topnienia ok. 3045°C, temperatura wrzenia ok. 5027°C, gęstość 22,48 g/cm³; odporny chemicznie; zaliczany do metali szlachetnych; roztwarza się w wodzie król.; ogrzewany w postaci rozdrobnionej (czarny proszek) w powietrzu utlenia się do tetratlenku, reaguje z siarką, fosforem, fluorem, chlorem; w związkach występuje na stopniach utlenienia od II do VIII, z których najtrwalsze są VI i VIII; tworzy liczne związki koordynacyjne — w niektórych z nich, np. karbonylkach, przyjmuje stopień utlenienia 0 i –II. Najważniejszym związkiem o. jest tlenek osmu(VIII), tetratlenek OsO₄ — jasnożółta krystal. substancja rozpuszczalna w wodzie, bardzo łatwo lotna (sublimuje), pary OsO₄ są silnie trujące, mają charakterystyczny, nieprzyjemny zapach (gr. osmē ‘zapach’ — stąd nazwa pierwiastka). O. występuje w przyrodzie jako kilkuprocentowa domieszka platyny rodzimej oraz w postaci naturalnych stopów z irydem (iridoosmin, osmiridium) i złotem. Czysty metal otrzymuje się z polimetalicznych rud w wyniku ich wzbogacania (otrzymywanie koncentratu), a następnie złożonych procesów rozdzielania platynowców. O. stosuje się do produkcji stopów o dużej twardości i odporności na korozję, używanych do wyrobu elementów maszyn (np. łożysk) i przyrządów; o. służy do wyrobu zwierciadeł do reflektorów oraz jako katalizator (także związki o.) m.in. reakcji uwodornienia; tetratlenek jest wykorzystywany w daktyloskopii. Osm odkrył 1804 S. Tennant.