osadnictwo wojskowe
 
Encyklopedia PWN
osadnictwo wojskowe,
osiedlanie zdemobilizowanych żołnierzy na nie zagospodarowanych gruntach lub nadawanie im gospodarstw rolnych;
zjawisko występowało na szeroką skalę już w starożytnym Rzymie — w rzymskich prowincjach osadzano na ziemi weteranów. W Polsce osadnictwo wojskowe wprowadzano od 1921 (ustawa z 17 XII 1920) na Kresach, gdzie osiedlano rodziny żołnierzy na gruntach należących uprzednio do państwa rosyjskiego i do Rosjan przebywających poza Polską; akcja ta miała na celu wynagrodzenie zasłużonych żołnierzy oraz umocnienie polskości na terenach pogranicznych; osadnictwu wojskowemu były niechętne organizacje ziemiańskie i mniejszości narodowych oraz przeciwnicy J. Piłsudskiego, patronującemu tej akcji — pod ich naciskiem 24 III 1923 sejm wezwał rząd do jej wstrzymania. O przydział ziemi ubiegało się 99,5 tysiąca osób; do końca 1923 przekazano 7345 osadnikom ok. 133 tysiące ha ziemi; w następnych latach nadziały były nieznaczne; w końcu 1933 było 8988 osadników, najwięcej na Wołyniu (43,8%) i w rejonie grodzieńsko-nowogródzkim (28,9%); średnia wielkość gospodarstwa wyniosła ok. 18 ha (nie mogła przekroczyć 45 ha); ponad 70% osadników stanowili rolnicy; 40,7% było szeregowcami, a 42,3% podoficerami. Przydzielane gospodarstwa były zdewastowane, osadnicy nie otrzymywali pomocy materialnej; o ich interesy troszczyły się powstające od 1921 związki osadników, które III 1925 utworzyły Centralny Związek Osadników Wojskowych (od 1929 pod nazwą Związek Osadników). Po agresji sowieckiej na Polskę ogromną większość rodzin osadników 10 II 1940 wywieziono na Syberię i do północnych rejonów europejskiej części ZSRR.
Od VII 1945 organizowano osadnictwo rodzin wojskowych we wsiach i małych miasteczkach nad zachodnią granicą Polski; wielkość przydzielanych gospodarstw rolnych miała wynosić 9–15 ha, nieco mniej w pobliżu miast; do 1948 osiedlono w 16 powiatach ok. 157,9 tysiąca rodzin wojskowych, w tym: na Dolnym Śląsku ok. 74,3 tysiąca, na Pomorzu Zachodnim ok. 44,1 tysiąca, na ziemi lubuskiej ok. 30 tysięcy i na Opolszczyźnie ok. 9,5 tysiąca; w mniejszym zakresie osadnictwo wojskowe organizowano też na Warmii i Mazurach, gdzie 1948 mieszkało ok. 10 tysięcy rodzin wojskowych, na Pomorzu Gdańskim — ok. 6 tysięcy i na Białostocczyźnie — ok. 1 tysiąc rodzin. Łącznie 1945–48 osiedlono ok. 174,9 tysiąca rodzin, obejmujących ok. 535 tysiąca osób; ok. 74% stanowiło osadnictwo rolnicze (ok. 130 tysięcy rodzin), ok. 26% miejskie. Od X 1945 działał Związek Osadników Wojskowych.
Bibliografia
E. Taurogiński Stan gospodarczy osadnictwa wojskowego, Warszawa 1933;
L. Styś Osadnictwo wojskowe na Dolnym Śląsku w latach 1945–1948, Wrocław 1978;
K. Mamak Osadnictwo wojskowe na ziemi lubuskiej, Poznań 1979;
A. Ogrodowczyk Nad Odrą i Bałtykiem. Osadnictwo wojskowe na zachodnich i północnych ziemiach Polski po drugiej wojnie światowej, Warszawa 1979;
Z kresów wschodnich Rzeczypospolitej. Wspomnienia z osad wojskowych 1921–1940, red. H. Łappo i in., Londyn 1992.
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia