nadbudowa

nadbudowa, nadbudowa instytucjonalno-ideologiczna,

socjol., ekon. w teorii marksistowskiej określenie ogółu poglądów, organizacji społecznych i instytucji, które kształtują się pod dominującym wpływem bazy ekonomicznej danego społeczeństwa i tworzą wraz z nią formację społeczną;

w węższym znaczeniu nadbudowa oznacza tylko te instytucje i treści świadomości, które spełniają wobec danej bazy rolę służebną, umacniają istniejące stosunki produkcji i służą ich rozwojowi; do nadbudowy zalicza się wszystkie idee społeczne i odpowiadające im instytucje: państwo, prawo, partie polityczne itp.; zmiana bazy wywołuje sprzeczność między bazą a nadbudową i prowadzi do konieczności zmiany nadbudowy; przedmiotem długotrwałych dyskusji był w marksizmie problem, w jakiej mierze nadbudowa jest tylko „odzwierciedleniem” bazy, w jakiej natomiast odznacza się względną niezależnością, a nawet aktywnie na nią wpływa.