kujawsko-pomorskie, województwo
 
Encyklopedia PWN
kujawsko-pomorskie, województwo,
woj. (od 1999) w środkowopółnocnej części Polski; graniczy z woj.: pomor. na północy, warmińsko-mazurskim i mazowieckim na wschodzie, łódzkim na południowym wschodzie oraz z wielkopol. na południu i zachodzie; utworzone z woj.: włocławskiego, części bydgoskiego i toruńskiego;
graniczy z woj.: pomor. na północy, warmińsko-mazurskim i mazow. na wschodzie, łódz. na południowym wschodzie oraz z wielkopol. na południu i zachodzie; utworzone z woj.: włocł., części bydg. i tor.; pow. 17 970 km2 (10. miejsce w kraju); 2,1 mln mieszk. (2008); siedziba wojewody — Bydgoszcz, siedziba sejmiku wojew. — Toruń, inne większe miasta: Grudziądz, Włocławek, Inowrocław; dzieli się na 4 powiaty grodzkie, 19 ziemskich i 144 gminy. Krajobraz urozmaicony, ukształtowany podczas zlodowacenia bałtyckiego; przeważa młodoglacjalna rzeźba wschodniej części Pojezierzy Południowobałtyckich, jedynie niewielki południowo-wschodni fragment sięga na peryglacjalne Niziny Środkowopolskie (Wysoczyzna Kłodawska); przez środek województwa przebiega wyraźnie zaznaczona w krajobrazie Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka (Dolina Środkowej Noteci, kotliny: Toruńska, część Płockiej), która oddziela leżące na południu Pojezierze Wielkopolskie (pojezierza: Gnieźnieńskie, Kujawskie, wschodnia część Chodzieskiego, Równina Inowrocławska) od rozciągających się na północy pojezierzy: Chełmińsko-Dobrzyńskiego (pojezierza Chełmińskie, Brodnickie, Dobrzyńskie, Dolina Drwęcy, część Równiny Urszulewskiej) i Południowopomorskiego (Pojezierze Krajeńskie, Bory Tucholskie, Dolina Brdy, Wysoczyzna Świecka), które dzieli biegnąca południkowo Dolina Dolnej Wisły (Kotlina Grudziądzka, Dolina Fordońska); na północy regionu znajduje się fragment Pojezierza Iławskiego. Występują ciągi wzgórz morenowych (na północnym wschodzie i północnym zachodzie dochodzą do wys. 180 m), równiny sandrowe (zwłaszcza duży sandr tucholski) i morenowe oraz głęboko wcięte (do 70 m) doliny Wisły i Noteci; najniżej leży północny kraniec dna Doliny Dolnej Wisły — ok. 14 m n.p.m.; na powierzchni czwartorzędowe gliny, piaski, iły, żwiry, w podłożu, w części południowo-zachodniej tektoniczny wał kujawski z wysadami soli kamiennej. Charakterystyczne duże zróżnicowanie klimatu; południowa część cieplejsza (średnia roczna temperatura powyżej 7,5°C), z małą ilością opadów (poniżej 550 mm rocznie, na Kujawach poniżej 500 mm); na północy temperatury niższe (średnia roczna poniżej 7°C) i więcej opadów (600–700 mm rocznie). Główną rzeką jest Wisła i jej dopływy: Brda, Wda, Drwęca i in.; zachodnią i południowo-zachodnią część odwadnia Noteć (dorzecze Odry); obydwa dorzecza połączone Kanałem Bydgoskim; wiele jezior polodowcowych, największe skupiska na pojezierzach: Gnieźnieńskim, Kujawskim i Brodnickim; największe jeziora — Gopło, Głuszyńskie, Partęczyny Wielkie, Kałębie; na Wiśle utworzono Jez. Włocławskie, mniejsze zbiorniki na Brdzie (Jez. Koronowskie) i Wdzie. Gleby przeważnie średnio i mało urodzajne; na pojezierzach dominują gleby bielicoziemne, gł. bielicowe i rdzawe, na równinach bielicowe i płowe, na Kujawach żyzne czarne ziemie, w dolinach Wisły i Drwęcy mady, a w dolinie Noteci gleby torfowe i murszowe. Na północy województwa rozległe kompleksy leśne z dobrze zachowanym światem zwierzęcym (Bory Tucholskie, Puszcza Bydgoska), w dolinach rzek olsy i łęgi, w szerokiej dolinie Noteci torfowiska niskie; lesistość — 22,3%, największa w powiatach tucholskim (48%) i bydg. (41%); na południu i w środkowej części — środowisko znacznie zdegradowane (silne uprzemysłowienie, m.in. wydobycie soli i urbanizacja); oczyszczanych jest jedynie 60,7% ścieków komunalnych i przem. (średnio w Polsce 81,7%, 1997); 97,1% wytworzonych zanieczyszczeń pyłowych i 26,8% gazowych jest zatrzymywane lub neutralizowane w urządzeniach oczyszczających; następuje wzrost liczby oczyszczalni ścieków i urządzeń ograniczających emisję pyłów i gazów; wysoki stan czystości niektórych rzek (m.in. Brda, Wda, Drwęca); obszary chronione zajmują 27,4%, w tym 9 parków krajobrazowych (m.in. Gostynińsko-Włocławski, Tucholski) oraz 64 rezerwaty przyrody. Średnia gęstość zaludnienia — 117 mieszk. na km2, najgęściej (poza miastami) jest zaludniona środkowa część województwa, między Bydgoszczą, Grudziądzem, Toruniem, Włocławkiem a Inowrocławiem (poza Puszczą Bydgoską); stopień urbanizacji równy średniej krajowej — 62%, dość duży przyrost naturalny — 1,6‰ (średnio w Polsce 0,5‰); ludność w wieku produkcyjnym — 61%; przeciętna aktywność ekon. — 65 podmiotów gosp. na 1000 mieszk. (1997) i wysokie bezrobocie (13,6%); niższe niż średnio w kraju dochody budżetów gmin na 1 mieszk. — 955 zł, najwięcej w powiecie grodzkim grudziądzkim (1287 zł), najmniej w aleksandrowskim (765 zł). Gospodarka przeciętnie rozwinięta (10. miejsce pod względem dochodów na 1 mieszk., 1997), lepiej zagospodarowana południową część województwa; duża atrakcyjność inwestycyjna dzięki dobrze funkcjonującemu systemowi obsługi biznesu (banki, pośrednictwo finansowe) i dużym zasobom pracowniczym, wysoka dynamika inwestycyjna i dość znaczne inwestycje zagr. (ok. 700–900 mln dol. USA), gł. w Świeciu (Framondi), Bydgoszczy (Unilever, Casino) i Toruniu. Bogate złoża soli kam., tzw. Zagłębie Kujawskie, z gł. ośr. wydobycia w Wapnie i Inowrocławiu; nieeksploatowane złoża węgla brunatnego (Szubin), ponadto surowce skalne, m.in. lokalnie występujące margle, wapienie i kreda jeziorna oraz piaski, iły i gliny. Różnorodny przemysł, gł. chem. (tworzyw sztucznych, włókien chem., nawozów sztucznych, gumowy; zakłady sodowe), zlokalizowany m.in. w Bydgoszczy, Inowrocławiu, Janikowie, Toruniu, Włocławku, Grudziądzu, celulozowo-papierniczy (Świecie, Włocławek) oraz maszyn. (Bydgoszcz, Toruń, Grudziądz) i spoż. (Bydgoszcz, Toruń, Kruszwica, Inowrocław, Świecie); ponadto przemysł lekki (Bydgoszcz, Inowrocław, Pakość, Toruń — m.in. wełn.), meblarski (Bydgoszcz, Potulice, Grudziądz), miner. (Bydgoszcz), w tym szklarski (Inowrocław), ceramiki szlachetnej (Włocławek), cementowy (Sadłogoszcz); większość przemysłu zrestrukturyzowana, kilka dużych zakładów upadło, np. bydg. Romet, tor. Tormięs. Województwo charakteryzuje dobrze rozwinięte, wysokotowarowe rolnictwo — duże gospodarstwa rolne (średnio 10,5 ha, w Polsce 7,0 ha), wysokie plony. Użytki rolne zajmują 64,4% pow. regionu, w tym grunty orne — 56,4%, łąki i pastwiska — 7,7%; uprawia się zboża (pszenicę, żyto, jęczmień), buraki cukrowe (17% produkcji krajowej) i ziemniaki; duże znaczenie ma hodowla trzody chlewnej (169 sztuk na 100 ha użytków rolnych — 2. miejsce w kraju) oraz koni; gł. regiony roln. znajdują się w środkowej i południowo-zachodniej części województwa kujawsko-pomor.; tereny wiejskie dobrze wyposażone w infrastrukturę komunalną. Rozwinięta sieć komunik., zwłaszcza drogowa, gł. drogi: Gdańsk–Świecie–Toruń–Włocławek–Łódź, z odgałęzieniem do Bydgoszczy i Poznania oraz droga Szczecin–Bydgoszcz–Toruń–Warszawa, 1998 uruchomiono fragment autostrady A1 z Lubicza do Czerniewic; najważniejsza linia kol.: Gdańsk–Bydgoszcz–Inowrocław–Katowice, a także połączenia Torunia z Bydgoszczą i Piłą oraz z Poznaniem; żegluga na Wiśle i Kanale Bydgoskim (część eur. drogi wodnej E 31), od 1996 czynne, z przerwami, lotnisko w Bydgoszczy; szybko rozwija się telekomunikacja (m.in. inwestycje Netia Telekom). Dość wysokie walory turyst.-rekreacyjne i uzdrowiskowe; turystyka pobytowa, piesza (m.in. ok. 900 km szlaków w Borach Tucholskich), wodna (Brda, Wda, jeziora) i rowerowa; gł. regiony turyst.: Bory Tucholskie (Tleń, na obrzeżach Tuchola i Koronowo) oraz pojezierza; uzdrowiska: Wieniec Zdrój, Inowrocław, Ciechocinek; w miastach liczne zabytki, m.in. w Toruniu (Stare Miasto wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kult. i Przyr. UNESCO), Chełmnie, Strzelnie, Grudziądzu, Golubiu-Dobrzyniu, Kruszwicy, oraz imprezy kult.; rezerwat archeol. w Biskupinie.
Przemysław Śleszyński, Marek Więckowski
zgłoś uwagę
Przeglądaj encyklopedię
Przeglądaj tabele i zestawienia
Przeglądaj ilustracje i multimedia